اهمیت رویکرد تطبیقی در تاریخ ادب عامه فارسی (با تکیه بر نقد درسنامۀ متون نظم و نثر عربی سرفصل گرایش ادبیات عامه مقطع کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

3 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشکدۀ زبان‌های خارجی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

گرایش ادبیات عامه در ایران، سال 1392 در مقطع کارشناسی ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی تأسیس شد. در سرفصل این گرایش، دو واحد به «متون نظم و نثر عربی» اختصاص داده شده است. منابع این درسنامه با منابع درس نظم و نثر عربی در سایر گرایش‌های کارشناسی ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی مشترک است و به ادبیات نخبه‌گرا و رسمی عربی تکیه دارد. این در حالی است که فرهنگ و ادبیات عامۀ ایرانیان که از فرهنگ عربی_اسلامی نیز تأثیر پذیرفته، در قرون نخست اسلامی تا حد زیادی در منابع عربی بازتاب یافته و دلایل بسیاری مبنی بر اهمیت این منابع در باب فرهنگ و ادب عامۀ ایرانی وجود دارد. به بیان بهتر رویکرد تطبیقی کلید حل ابهام‌ها و خلل‌های تاریخی موجود در زمینۀ پژوهش‌های مربوط به ادب عامۀ ایرانی است. بر این اساس لازم است در درس «متون نظم و نثر عربی» در گرایش ادبیات عامه اهداف، رؤوس مطالب و منابع با توجه به اهمیت رویکرد تطبیقی در قرون نخست اسلامی متناسب سازی شود. در این جستار ابتدا دلایل اهمیت رویکرد تطبیقی در تاریخ ادب عامۀ ایرانی با روش توصیفی_تحلیلی بررسی شده و سپس اهمیت این درسنامه در سرفصل گرایش ادب عامه نیز تبیین شده‌است. سرانجام با تکیه بر ظرفیت فراوان ادبیات تطبیقی از نظر مؤلفه‌های ادب عامه، درسنامه‌ای متناسب با نیاز علمی دانشجویان این گرایش برای درس متون نظم و نثر عربی طراحی می‌شود

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Importance of the Place of Comparative Approach in the History of Persian Folk Literature and Criticism of Arabic Poetry and Prose Texts, the Heading of Folk Literature, Master's Degree in Persian Language and Literature

نویسندگان [English]

  • Mahsa Jalali 1
  • Omid Zakerikish 2
  • Mohammad Rahimi 3
1 Student of Persian Language and Literature, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Assistant Professor of Persian language and literature, Department of Persian language and literature, university of Isfahan, Isfahan, Iran
3 Assistant Professor of Arabic language and literature, Department of Arabic language and literature, university of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

1.Introduction

After the term "Folklore" was coined by Ambroise Morton in 1846 and the beginning of research on folk literature and culture, Studies related to this field had many developments and scientific advances. Research in the field of Persian folk culture and literature also began with the research of orientalists (see Afshari, 1388: 289).
After that, even despite the increasing process of recording the components of folk culture and literature and even the establishment of the orientation of folk literature in 2013 and the specialization of studies in this field in Iran, the research conducted in this field still has obvious flaws. Stopping at the stage of registering the components of folk literature, the ambiguity in the structure and characteristics of these components, and most importantly, the weakness in the theoretical foundations are among the most important things that can be pointed out (see. Aliani et al, 2019: 10).
One of the main reasons for this issue is the neglect of the Arabic sources of the early Islamic centuries as the preservers of Iranian folklore culture and literature in the era of the loss of Persian sources and neglect in the history of folklore Persian literature.. "It is an important issue that the Arabic language played an important role as the preserver of Iranian folklore literature before Islam." (Cejpek, 2014: 27 & 26). Despite this, in addition to the researches that have been done in the field of folklore culture and literature, the importance of these resources and the effective role of the comparative approach have not been paid attention to in the design of the  lessons of the folkliterature orientation. Especially since in the list of courses of this heading, there is a course called "Arabic Prose and Poetry" in which these sources are expected to be paid attention to, but these sources were not paid attention to in its design.
Based on this, in this article, while explaining the reasons for the importance of these sources, the most important available Arabic sources are introduced in terms of the reflection of Iranian folk literature and its developments in the first centuries of Islam, And in order to eliminate the existend shortcomings, a heading has been designed for the course "Arabic Poetry and Prose Texts".
 
2.Methodology
Considering the need to refer to Arabic sources for the historical connection of the elements and components of Iranian culture and literature before Islam with the Islamic era, this research has been done by descriptive-analytical method and by analyzing the literature history data available in the library sources.
 
3.Discussion
The task of transferring Iranian culture and literature to Arabic culture and language in the first centuries of Islam has been undertaken by the translation movement. "Many sources of the past folklore of Iran have been translated into Arabic by Iranian scholars such as Ibn Moqfa, Tabari, Masoudi, Thaalebi, Hamzeh Isfahani and others and are available to us today." (Beihaghi, 1365: 41). Despite this, the heading designed for Arabic poetry and prose lesson of the heading of Persian folk literature in order to get familiar with official Arabic literature, including Arabic mystical texts, poems by Arab poets, Arabic works by Persian poets and writers, and contemporary Arabic research texts in the field of language and literature, the Qur'an, Nahj al-Balagha, and commentary texts,  Arabic proverbs, phrases and verses common in Persian texts. The general approach and a cursory look in the selection of texts and the focus of this heading on official literature texts and neglecting the importance of the comparative approach do not meet the scientific needs of students in this field. Therefore, the issue of interest in this article is that despite the many reasons for the high importance of Arabic texts in the history of Iranian folk literature, how the sources of Arabic poetry and prose texts in the heading of folk literature to explain the nature of Iranian folk culture and literature and its developments In the first centuries of Islam and attention to the importance of the comparative approach has not been organized?
Reasons for the importance of the comparative approach in the history of Persian folk literature
Some of the most important intratextual and extratextual reasons for the importance of Arabic sources in the field of Iranian folk culture and literature are as follows:
1.The existence of different forms of Iranian folk stories and proverbs and and anecdotes in Arabic sources: in many cases, these sources have become the oldest or only sources of Iranian folklore stories. Such as the reflection of a story about Ardeshir Babkan, in the book "nehayat-al-arab" under the name of Irajosteh and Khosrow in the persian translation of Varavini's Marzbannameh.

The importance of the works of Arabic-speaking Iranian writers and poets, especially the Shaoubians, in terms of recording the components of Iranian folk literature: The Shaoubieh movement is one of the most important factors in the transfer of Iranian folk culture and literature to Arabic culture and sources. The works of this group, such as Ibn Muqafa, Mahmoud vorraq, Saleh ibn Abd al-Quddus and Bashar ibn Burd, contain a large number of poetice or prose form of components of Iranian folk literature such as Iranian proverbs and admonition in Arabic

In Arabic: “The tooth is still worn out, and the one who has it is still in pain and is leaving it.  ” (Ibn Muqaffa, 2002: 140).
In Persian: " The eaten by worm (destroyed) tooth of the  should be removed " (Amini, 2009: 287).

The importance of Arab collections(collections of poetries and writers works and folklore content too) in Iranian folk culture and literature: whith spread of a new style in Arabic writings is via Jahiz Basri  (under name of collection writing)  and the creation of numerous works imitating it, the reflecting ideas, admonitions and anecdotes related to folklore culture and literature in written works increased. The reflection of some common beliefs in Iranian culture in Abu hayyan Tawhidi's Al-Emta va Al-Moanesat about trees, animals and mineral stones is one of these (cf. Tawhidi, 2005: 235).
The need to pay attention to the literary components in Arabic sources that have a folk origin: one of the main necessary steps in explaining the importance of Arabic written sources in the field of Iranian folk literature is to pay attention to the literary components that have a folk origin. "There has been a continuous mutual influence between written and oral literature" (wellek, 2013: 41 & 42). Fables, parables, jokes, Arabic folk poems of Iranian origin, quatrains, and beggars' stories originating from Iranian culture are among the most important of this group.
5The importance of Arabic sources in terms of recording the legendary history of Iranians and its importance in the discussion of mythological studies: the translation of Iranian history sources into Arabic, especially the "Khuday nameh", and the comparison of different characterizations of Iranian mythological champions such as Rostam in these sources with the Shahnameh and Iranian folk culture, It doubles the importance of Arabic sources in studying the history of developments in Iranian mythology.
The influence of Arabic-Islamic culture on the components of Iranian folk literature: When discussing the importance of Arabic sources in the discussion of Iranian folklore literature, it is necessary to consider the effects of Arabic-Islamic culture on Iranian public culture and literature. including the influence of Arabic proverbs and admonitions and the importance of influence of Semitic and Islamic history in the discussion of comparative mythology and the spread of Arabic love stories in Iranian culture.

Authors and important works: the works of Ibn Muqafa as the first collections containing Iranian proverbs and rulings after Islam, the works of Jahiz, the important work of Abu al-Faraj Isfahani called Al-Aghani, the works of Thaalibi Neishabouri, the book of Abu hayyan Tawhidi’s Al-EMtaa and Al-Mu’anasat, the works of Qazi Mohsen Tanukhi and the work of Ragheb Isfahani With the name of Mohazerat al-odaba va Mohaverat al-shoara va al-bolagha, which contain verse and prose form of proverbs and admonitions, anecdotes, stories, superstitions, Arabic stories that are influential in Iranian culture, jokes and popular opinions. these cases are the most important things is the importance of Arabic sources in reflecting folk culture and literature.
Designing the heading of the Iranian folk culture and literature course in Arabic poetry and prose texts: based on the discussed topics, it is suggested to change the title of the Arabic poetry and prose texts course in the Persian folk literature heading to "Iranian folk culture and literature in Arabic prose and poetry texts" and educational topics should be organize under these main headings:
"The importance and role of Nahj al-Balagha and the Holy Quran in Iranian folk culture and literature"
"Iranian admonitions, Arabic admonitions and understanding the importance of moral and religious admonitions and advice in Iranian culture (before and after Islam)"
" Iranian proverbs in sources of Arabic proverbs, Arabic proverbs, stories of proverbs, examples of Arabic poems by Iranian poets (poetice form of proverbs and admonitions)"
"The importance of historical sources in the analysis and investigation of Iranian, Semitic and Islamic mythology and how to synchronize them"
" Analysis and investigation of Iranian folk culture and literature in the Arabic collections"
"Study of Arabic love stories introduced into Persian culture and literature"
"The influence of folk culture and literature in the creation of the literary type of Maghameh"
"Jokes and comical in Arabic sources"
"Familiarization with the research texts of Arabic writers in the field of the connection between Iranian folk culture and literature with Arabic and Islamic culture and literature".
 
4.Conclusion
The current heading of the course on Arabic poetic and prose texts of the folk literature major does not fit with the goals and nature of the major. In the design of the proposed heading in this article, three effect-oriented, component-oriented and research-oriented approaches have been considered. In teaching these cases, you can pay attention to these three approaches. This means that in effect-oriented cases, the focus should be on the study of literary components that have an impact on people's culture, in component-oriented cases, emphasis should be placed on comparing and studying the course of changes in literary components, and in research-oriented cases, emphasis should be placed on the reflection of various components of Iranian folk culture in the Arabic collections. By presenting such cases, it is possible to solve part of the historical problem regarding the nature of Iranian folk culture and manners after Islam, and to direct students' minds to the importance of theoretical foundations in research in this field.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Folk literature
  • comparative literature
  • heading of master’s degree
  • heading of Arabic poetry and prose texts
کتاب‌نامه
- آذرنوش آذرتاش. (1385). «ابن‌مقفع». در دایرة المعارف بزرگ اسلامی. ج4. زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی. تهران: دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- آلیانی، فرشته؛ رضایتی، محرم؛ چراغی، رضا.(1399). «آسیب‌شناسی پایان‌نامه‌های ادبیات عامه در ایران». فرهنگ و ادبیات عامه، ش 36، صص 1- 29.
- آیدنلو، سجاد. (1392). «برخی نکات و بن‌مایه‌های داستانی منظومۀ پهلوانی _ عامیانۀ زرین قبانامه». فرهنگ و ادبیات عامه، ش 1، صص 1-40.
- ابن‌ابی الحدید المدائنی، ابی حامد عزالدین. (1971). شرح نهج‌البلاغة. ضبطه و صححه محمّد عبدالکریم النّمری. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- ابن خلکان، أبو العباس شمس الدین أحمد بن محمد بن أبی بکر. (1972). وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان. تحقیق إحسان عباس. بیروت: نشر دار الصادر.
- ابن مقفع، عبدالله. (1392).  الأدب الصغیر و الأدب الکبیر. ترجمۀ زین العابدین فرامرزی. قم: دانشگاه قم.
- ابن‌المقفع، عبداللّه. (1956). الأدب الکبیر و الأدب الصغیر. بیروت: دار الفکر_مکتبة البیان.
- ابن‌مقفع، عبداللّه. (2002). کلیلة و دمنة.  بیروت: عالم الکتب.
-ابن میثم بحرانی، کمال‌الدین میثم بن علی. (1375).  شرح نهج البلاغه. ترجمۀ قربانعلی محمدی مقدم، مشهد:  بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
-ابن الندیم، محمد بن اسحاق. (بی­تا). الفهرست. تحقیق یوسف علی طویل.  بیروت: دارالکتب العلمیة.
اصفهانی، ابوالفرج. (1368).  برگزیدۀ الاغانی. ترجمه و تلخیص و شرح از محمدحسین مشایخ فریدنی. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
- اقبال آشتیانی، عباس. (1382).  شرح حال عبدالله بن مقفع. تهران: اساطیر.
- الثعالبی، ابی منثور. (1983). التمثیل والمحاضرة. تحقیق. عبدالفتاح محمد الحلو. بیروت: دارالعربیة للکتاب.
- الجاحظ، عمرو بن بحر. (1424). الحیوانبیروت: دارالعلمیه.
- افشاری مهران. (1388). «ادبیات عامیانه». در دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. ج 3. زیر نظر اسماعیل سعادت. تهران:  فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- امینی، امیرقلی. (1389).  فرهنگ‌عوام. تهران:  مازیار.
- امیدسالار، محمود (1388). «خدای‌نامه». در دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. ج3. زیر نظر اسماعیل سعادت. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- بلوکباشی، علی. (1356).  فرهنگ عامه. تهران: وزارت آموزش و پرورش.
- بیغمی، حاجی‌محمد. (1339). داراب‌نامه. تصحیح ذبیح‌الله صفا. تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- بیهقی، حسینعلی. (1365).  پژوهش و بررسی فرهنگ‌عامۀ ایران. مشهد: آستان قدس رضوی اداره موزه‌ها.
- تفضلی، احمد. (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام.  به کوشش ژاله آموزگار. تهران: سخن.
- تفضلی، احمد. (1385). «فهلویات». ترجمۀ فریبا شکوهی. نامۀ فرهنگستان، 8، 130-119.
- التوحیدی، ابی‌حیان. (2005).  الإمتاع و المؤانسةبیروت: المکتبة العصریة.
- جمال‌الدین، محمد سعید. (1389). نگاره‌های فارسی بر سنگ‌نوشتۀ ادب عربیترجمه و تحقیق قاسم مختاری و محمود شهبازی. اراک: دانشگاه اراک.
- جوینی، علاء الدین عطا ملک. (1394). تاریخ جهانگشای جوینی. تصحیح حبیب الله عباسی و ایرج مهرکی. تهران: زوّار.
- حسینی، محمدباقر. (1382). جاحظ نیشابور. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
- خالقی‌مطلق، جلال (1355)، دانشنامۀ ایران و اسلام، زیر نظر احسان یارشاطر، ذیل مدخل «ابوعلی بلخی»، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- خطیبی، ابوالفضل. (1375).  «نگاهی به کتاب نهایة‌الأرب و ترجمۀ فارسی قدیم آن». نامۀ فرهنگستان. ش 8.
- ذکاوتی قراگزلو، علیرضا. (1397). «البیان و التبیین». نشریۀ دانشنامۀ جهان اسلام. جلد5، 50_49.
- ذوالفقاری، حسن. (1388).  فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی.  تهران:  معین.
- راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد. (1371).  محاضرات الادباء و محاورات الشعراء و البلغاء. ترجمۀ محمدصالح بن محمد باقر قزوینی. تهران: سروش.
- الرّاغب الاصفهانی، ابی القاسم الحسین بن محمد بن مفضل. (1999). محاضرات الأدباء و محاورات الشّعراء و البلغاء. حقّقه و علّق حواشیه عمر الطبّاع. بیروت: دار الأرقم.
- روح‌الامینی، محمود. (1376). آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز.  تهران:  آگاه.
- الزرکلی الدمشقی، خیرالدین بن محمود بن علی بن فارس. (2002).  الأعلام. بیروت: دار اللملایین.
- سبزیان‌پور، وحید. (1387). «تأثبر کلام حضرت علی(ع) در الادب اصغیر و الادب الکبیر». مقالات و بررسی‌ها. 98، صص53- 70.
- سبزیان‌پور، وحید. (1389). «اهمیت منابع عربی در تبیین فرهنگ و ادب فارسی». پژوهشنامۀ نقد ادبی. 1، صص 73- 96.
- سبزیان‌پور، وحید، حدیث دارابی (1391)، «نقد و بررسی منابع حکایات کتاب جامع التمثیل»، نشریه کتاب ماه ادبیات، 184.
- سبزیان‌پور، وحید و دارابی، حدیث و عزیزی، نسرین.(1393). «فرهنگ اسلامی ایرانی در کتاب الأدب الصغیر و تأثیر آن در منابع عربی». کاوش‌نامۀ ادبیات تطبیقی. 13، 72-49.
- سبزیان‌پور، وحید و جهانی، هدیه.(1395). «داستان‌های امثال در امثال مولد». فصلنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه. 10، صص 85- 111­.
- السبکی، تاج الدین. (1413). طبقات الشافعیة الکبری. تحقیق محمود محمد الطناحی و عبدالفتاح محمد الحلو. مصر: دار الهجر.
- ستاری، جلال (1368). «زمینۀ فرهنگ مردم». نشریۀ تئأتر. 6و7و8، 104-9.
- سرفصل ارشد زبان و ادبیات فارسی. (1392).گرایش ادبیات عامه.  برنامۀ مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
- سیپک، ییری. (1384).  ادبیات فولکلور ایران. ترجمۀ محمد اخگری. تهران:  سروش.
- شمیسا، سیروس. (1374).  سیر رباعی. تهران: فردوس.
- شمیسا، سیروس. (1376).  طرح اصلی داستان رستم و اسفندیار(همراه با مباحثی در آئین مهر). تهران:  میترا.
- شهیدی، سید جعفر. (1378).  ترجمۀ نهج البلاغه. تهران:  علمی فرهنگی.
- ضیف، شوقی. (1975). تاریخ الادب العربی. عصر العباسی الثانی. الطبعه الثامنه. بیروت: دارالمعارف.
- عاکوب، عیسی. (1374). تأثیر پندپارسی بر ادب عرب. ترجمۀ عبدالله شریفی خجسته. تهران: علمی فرهنگی.
- عظیمی، عباسعلی. (1355).  شرح حال و آثار ابن مقفعتهران: انتشارات فرخی.
- الفاخوری، حنا. (1986).  الجامع فی تاریخ الادب العربی. ادب القدیم. بیروت: دار الجیل.
- فاخوری، حنا. (1361). تاریخ ادبیات عرب. ترجمۀ عبدالحمید آیتی، تهران: توس.
- فتحی، رسول. (1362).  «ساسیان یا بنی ساسان».  زبان و ادب فارسی. 130، صص 89- 102.
- فروخ، عمر. (1427). تاریخ الادب العربی. بیروت: دارالعالم الملایین.
-کاظمی‌سهلوانی، حسن (1392). امثال علوی و لآلی دری.اصفهان:  پیام صادق.
- متز، آدام. (1364).  تمدن اسلامی در قرن چهارم هجریترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: امیرکبیر.
- محقق، مهدی. (1383). «ادبیات تطبیقی (فارسی و عربی)». همایش بزرگداشت دکتر فاطمه سیاح. دوره 1.
- ممتحن، حسینعلی. (1370).  نهضت شعوبیه جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری انتشارات اساطیر.
- مهدوی، بتول؛ بهنام‌فر، محمد؛ شمس‌الدینی، مصطفی. (1395). «انواع شهرآشوب و کهن‌ترین شهرآشوب صنفی».  فنون ادبیسال‌هشتم، ش14، صص 43 – 54.
- میدانی، ابوالفضل. (1973).  مجمع‌الامثال. به اهتمام محمد محی الدین عبدالحمید.  بیروت: دارالجیل.
- نهایة‌الأرب(1375).  تصحیح محمد تقی دانش‌پژوه. تهران:  انجمن آثار و مفاخر ملی.
- وراوینی، سعدالدین. (1398).  مرزبان­نامه. تصحیح علامه محمد قزوینی. شرح خلیل خطیب رهبر. تهران: صفی‌علیشاه.
- ولک، رنه و آستن، وارن.(1373). نظریۀ ادبیات. ترجمۀ ضیا موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی فرهنگی.
- هامین-آنتیلا، یاکو. (1400). خداینامگ شاهنامۀ فارسی میانه. ترجمۀ مهناز بابایی. تهران: مروارید.