تحلیل تطبیقی اثرپذیری اشعار پارسی سرایان متقدّم از کتاب شایست ناشایست و آثار امام محمّد غزّالی(با تکیه بر احیاءعلوم الدّین و کیمیای سعادت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران

2 استاد زبان وادبیّات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،کرمان، ایران

چکیده

شایست ناشایست، متنی به زبان پارسی میانه و اثری دینی، بازمانده از دورۀ زرتشت است. احیاءعلوم الدّین نیزکتابی دینی، اخلاقی و عرفانی مربوط به قرن پنجم است. مقالۀ حاضر می کوشد با تأکید بر دستورهای اخلاقی شعرای متقدّم، به مقایسۀ اشعار آنان با این متون دینی، یعنی شایست ناشایست و احیاءعلوم الدّین امام محمّد غزّالی و ترجمۀ فارسی آن، کیمیای سعادت، بپردازد. ادبیّات تعلیمی ما از آغاز شعر فارسی تا کنون، همواره بایدها و نبایدهای اخلاقی را مورد توجّه قرار داده، امّا در زمینۀ مقایسۀ اشعار شاعران متقدّم و متون دینی، پژوهش های کمتری صورت گرفته است. این نوشتار، به شیوۀ کتابخانه ای و با روش استقرایی، اندیشه های موجود در اشعار شعرای متقدّم را با شایست ناشایست و احیاءعلوم الدّین، مقایسه می کند و به این نتیجه می رسد که شعرای متقدّم، بنا به پیشینۀ باورهای اعتقادی که داشته اند و هم چنین به دلیل تأثیرپذیری از آموزه های اسلامی- قرآنی، بایدها و نبایدهای اخلاقی را در شعرشان، مطرح و به دیگر شعرا توصیه کرده اند و حلقۀ پیوند، میان اندیشه های اخلاق مدار قبل و بعد از اسلام در ایران شدند و با زبان شعر، اهمیّت دستیابی به تطهیر باطن و معرفت الهی را نزد ایرانیان، نشان دادند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of the Effectiveness of Persian Poems by Pioneer poets from the book Shayest-Nashayest and the Works of Imam Mohammad Ghazzali. (Relying on the Books of Ehya-e-Ulum al-Din and Kimiyay-e)

نویسندگان [English]

  • Leili Amiriebrahimabad 1
  • Ahmad Amirikhorasani 2
  • Mohammad Sadegh Basiri 2
1 Student of Persian Language and Literature, Shahid Bahonar University of Kerman, Iran
2 Universitu of Kerman
چکیده [English]

Introduction

Shayest-Nashayest is a jurisprudential-ethical work written in the late Sasanian period detailing Zoroastrian ceremonies, rules, and rituals. The ninth, tenth, and twelfth chapters of this book address religious topics and instructions. The poems of some pioneer Persian poets also contain fundamental ideas about the ways to reach perfection. Imam Mohammad Ghazzali is also famous for his book Ehya-e-Ulum al-Din in Arabic and Persian prose and is also a great scholar in the field of Islamic ethics. This study seeks to address the extent to which pioneer poets were influenced by the ethical discussions in Shayest Nashayest and Ghazzali's thoughts.
This study was conducted using a comparative-analytical design with library techniques to examine moral ideas and orders in Shayest Nashayest and also the ethical instructions of some pioneer poets and Imam Mohammad Ghazzali in his books, Ulum al-Din and Kimiyay-e Sa’adat.
 
2.Methodology
This study was conducted using a comparative-analytical design with library techniques to examine moral ideas and orders in Shayest Nashayest and also the ethical instructions of some pioneer poets and Imam Mohammad Ghazzali in his books, Ulum al-Din and Kimiyay-e Sa’adat.
 
3.Discussion
The ideas presented in Shayest Nashayest and Ehya-e-Ulum al-Din are also reflected in some poems of Persian pioneer poets, as discussed below:
2.1 Adornment with knowledge and science
Concerning knowledge and its significance, the author of Shayest Nashayest has argued: “People should visit three places more often: The home of knowledgeable people, individuals who do good deeds, and people of great wisdom” (Mazdapour, 1990: 245) Ghazzali raised extensive discussions on the virtues and benefits of knowledge, various sciences, and their effects: “Knowledge/wisdom is a prerequisite for having a good physical life (Ibid, Vol. 1: 8). According to Nasser Khosrow, a poet who has good knowledge speaks good words, just like a clean pottery pitcher that has clean water:
A knowledgeable person does not speak anything but good words; Just as clean water comes from a good pottery pitcher (Naser Khosrow, 2005: 377).
2.2 Telling the truth and avoiding lies
 In Zoroastrian religion, truthfulness is a sign of religiosity: “Spatman of Zoroastrian says that a religious man is Yuzhdasrgr (truthful). That is, one who speaks the truth and cherished religious instructions is a religious person” (Mazdapour, 1369: 160) Ghazzali also argues that one should not utter something that is pure loss and a statement whose benefit is less than its loss (Ghazzali, n.d., Vol. 3: 108).
Narrating the story of Anushirvan, the Sassanid king, Ferdowsi (1979, Vol. 4: 434) stated:
If the tongue is accustomed to telling lies
It cannot receive divine illumination.
Telling lies is a sign of helplessness and misery
We should cry for miserable and helpless people
2.3 Conscious praise
In the 19th chapter of the book Shayest-Nashayest, the word “ahunawar” is mentioned many times. It is the most sacred prayer of Zoroastrianism, it belongs to the gods and it is recited on different occasions, in religious, farming, and wedding ceremonies for saving from strays, and purification of sins, and it is not specific to kings (cf. Mazdapour, 1990: 238-240). Describing the evils of praise, Ghazzali suggests that people who use to praise others may say what they do not realize and have no way of knowing it (Ghazzali, n.d., Vol. 3: 156). Sanai (2009: 40) also advises poets to avoid praising worthless people:
Poets who praise worthless people to earn money are shameless.
2.4 Good temperateness
In Shayest Nashayest, good temperateness as an important personality trait is juxtaposed to truthfulness, and good-natured people are considered more innocent and worthy of selection: “When they are choosing among innocent and decent people, they should choose the one with good temperateness, truthfulness, and decent action based on certain criteria” (Mazdapour, 1990: 159) Ghazzali considers the cure for all bad moods to be a part of knowledge and action and says that acting against the cause brings the right result (cf. Ghazzali, n.d., Vol. 3: 145). Masoud Saad (1983: 636) invites poets to be good-tempered:
As a poet, you should not be bad-tempered as good poets avoid ill temperateness.
 

Conclusion

A single thought dominant in all poetic works investigated in this study as reflected in the parts of the book Shayest Nashayest and Ghazzali's thoughts is that from the point of view of Iranians before and after Islam, having a God-centered spirit, good qualities, and inner purification is a way for human liberation. Persian-speaking poets, due to their religious background and under the influence of religious thoughts, have written moral poems and recommended them to other poets.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ehya-e-Ulum al-Din
  • Imam Mohammad Ghazzali
  • comparative analysis
  • Shayest-Nashayest
کتابنامه
الف. کتاب­ها
- ازرقی هروی، ابوبکرحکیم. (1336). دیوان. تصحیح سعید نفیسی. تهران: زوّار.
- بصیری، محمّدصادق و حسینی بی­بی­حیاتی، سمیّه. (1395). «آفات زبان از نظر لفظ و معنا در مثنوی مولوی و احیاءعلوم الدین غزالی». نشریّة ادبیّات تطبیقی دانشگاه کرمان. سال هشتم، شمارۀ 14، صص72-91.
- پورجوادی، نصرالله­پور. (1372). بوی جان (مقاله‌هایی درباره شعر عرفانی فارسی). چاپ اول. تهران: مرکز نشر دانشگاهی
- رزمجو، حسین. (1366). شعرکهن در ترازوی نقد اسلامی. ج2. مشهد: آستان قدس رضوی.
- رودکی، ابوعبدالله. (1381). دیوان. تصحیح جهانگیر منصور. چاپ دوم. تهران: دوستان
- زرّین کوب، عبدالحسین. (1346). شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب. چاپ اول. تهران: علمی.
- سعد سلمان، مسعود. (1362). دیوان. تصحیح رشید یاسمی. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
- سنایی، ابو مجد. (1388). دیوان. تصحیح سیّد محمّد تقی مدرّس رضوی. چاپ هفتم. تهران: سنایی.
-شبلی نعمانی، محمّد. (1363). شعرالعجم. ج1. ترجمه سیدمحمّد تقی فخر داعی گیلانی. چاپ دوم. تهران: دنیای کتاب.
-طوسی، خواجه نصیرالدین. (1346). اخلاق ناصری. تصحیح ادیب تهرانی. چاپ اول. تهران: جاویدان.
-عنصری بلخی، ابوالقاسم حسن بن احمد. (1342). دیوان. تصحیح محمّد دبیرسیاقی. تهران: سنایی.
-غزّالی، ابو حامد امام محمّد. (1361). کیمیای سعادت. ج1و 2. به کوشش حسین خدیو جم. چاپ اول. تهران: انتشارات علمی وفرهنگی.
- غزّالی، ابو حامد امام محمّد. (1358). احیاءعلوم الدّین. نیمۀ دوم از ربع منجیات. به کوشش حسین خدیو جم. چاپ اول. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-غزّالی، ابو حامد امام محمّد. (1368). احیاءعلوم الّدین. ج3. ربع مهلکات. به کوشش حسین خدیو جم. چاپ دوم. تهران: انتشارات علمی وفرهنگی.
-غزّالی، ابو حامد امام محمّد. (بی‌تا ). إحیاءُعلوم ُالدّین. الجزءُ الأوّل و الثّالث و الرّابع. به قلم بَدَوی طَبانه. قاهره: کریاطه فوترا
-فرّخی سیستانی، ابوالحسن علی. (1371). دیوان. به کوشش محمّد دبیر سیاقی. چاپ چهارم. تهران: زوّار.
-فردوسی، ابوالقاسم. (1354). شاهنامه. ج1و2و3و4. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
-کریستین سن، آرتور. (1385). ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی. چاپ پنجم. تهران: صدای معاصر.
-مدبّری، محمود. (1370). شرح احوال و اشعار شاعران بی‌دیوان در قرن های 3و4و5هجری قمری. چاپ اول. کرمان: پانوس.
-مزداپور، کتایون. (1369). شایست ناشایست. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-منوچهری دامغانی، ابو نجم احمد. (1370). دیوان. تصحیح محمّد دبیر سیاقی. چاپ اول. تهران:زوّار.
-ناصرخسرو، ابومعین. (1384). دیوان اشعار. تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. چاپ ششم. تهران: دانشگاه تهران.
-ناصرخسرو، ابومعین. (1367). دیوان. تصحیح مجتبی مینوی. تعلیقات علی اکبر دهخدا. چاپ دوم. تهران: دنیای کتاب.
ب. منابع مجازی
http://www.vajehyab.com