بررسی علت رویین‌تنی در شاهنامه و مهابهارت بر اساس الگوهای آیینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی، بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

2 دانشیار فرهنگ و زبان ایران باستان، بخش زبان‌های خارجه و زبان‌شناسی،ذدانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

رویین‌تنی یکی از مباحث تکرار شونده در حماسه‌های جهان است که در شاهنامه و مهابهارت نیز نمود یافته است. اما درباة علت رویین‌تنی روایت‌های متعددی در سرتاسر جهان دیده می‌شود؛ رویین‌تنی با آب، رویین‌تنی با خون اژدها، رویین‌تنی به کمک خدایان و… که همگی قدمت بسیار دارند و با اساطیر کهن پیوند خورده‌اند و یافتن نشانه‌های روایت کهن‌تر در آنها سخت می‌نماید. در سوی دیگر نیز آیین‌های شمنی، آیین‌های بسیار کهنی هستند که در واقع تکرار اسطوره‌های بسیار کهن بوده‌اند. بنابراین می‌توانند در یافتن اشکال کهن اسطوره راهنمای بسیار مفیدی باشند. در این تحقیق سعی شده است علل رویین‌تنی در روایت‌های شاهنامه و مهابهارت، بر اساس آیین‌های شمنی تحلیل شده و اصیل‌ترین روایت در باب رویین‌تنی به دست آید. بر اساس این تحقیق رویین‌تنی به واسطه بلعیده شدن توسط اژدها که در اسطوره روایت‌ّهای ایرانی نمود یافته، اصالتی بسیار کهن‌تر دارد؛ اما قدیم‌ترین روایت احتمالاً روایت رویین‌تنی ارجونه است که با تغییراتی در مهابهارت نمود یافته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Cause of Invulnerability in Shahnameh and Mahabharat Based on Ritual Patterns

نویسندگان [English]

  • Mahmood Rezaii Dast Arjaneh 1
  • Farrokh Hajiani 2
  • Ali Farzane Qasrodashti 3
1 Professor of Persian Language and Literature, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Persian Literature and Foreign Language, University of Shiraz, Shiraz, Iran
2 Associate Professor of Culture and Language of Ancient Iran, Department of Foreign Languages and Linguistics, Faculty of Persian Literature and Foreign Language, University of Shiraz, Shiraz, Iran.
3 PhD student in Persian language and literature, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Persian Literature and Foreign Language, University of Shiraz, Shiraz, Iran
چکیده [English]

Introduction

Invulnerability It is one of the most famous, oldest and most repetitive myths in the world, and has always been considered by mythologists and many other types of researches have been done on the invulnerable. There are many questions about this. Why are invulnerable usually killed at a young age? Why a person is chosen to be invulnerable? Why the invulnerable are often killed by arrows? Which narrative about the cause of invulnerability is older? But one of the most fundamental questions in this regard is how the hero becomes invulnerable. In some epic and mythical narratives of the world, such as the story of Achilles and Balder, it is explicitly mentioned how the hero became invulnerable. But in some stories, the cause of the hero's vulnerability is not stated and has led to research on this issue. In Shahnameh and Mahabharat we encounter characters who are invulnerable or have signs of invulnerability, but the reason for this is questionable. In this article, we try to investigate the cause of the invulnerability of these people.
 

Methodology

In this article, we try to use rite patterns to analyze the data; for this reason, we pay attention to Eliade's findings from Shamanic beliefs. Eliade believes that myths and rites are related. He considers the rites to be the repetition of the oldest myths for the renewal of the world (Eliade, 2008: 80). Myths have changed for being oral; but because the rites were sacred and performed precisely, they have changed less than myths. Therefore, they can contain important information about the ancient form of myths and the cause of the hero's invulnerability can be examined according to the ancient rites related to invulnerability in Shahnameh and Mahabharat.
 

Discussion

Various theories have been proposed as to why heroes become invulnerable. In some myths, the reason for the hero's invulnerability is explicitly stated. In the most famous myths, Thetis immersed Achilles in water after her birth and Achilles became invulnerable; but his talon, which was in his mother's hand, did not come into contact with water and remained vulnerable (Dixon-Kennedy, 2011: 39). After killing the dragon, Siegfried drowns in her blood and her skin becomes invulnerable; but a leaf was stuck between his shoulders and this organ did not come into contact with blood and remained vulnerable (Eslami Nadoushan, 1972: 49). There are two accounts of why Balder was invulnerable in Norse mythology: In one version, Balder became invulnerable by eating snake food made by Gods (Warner, 2007: 395). In the famous narrative, his mother, Frigg adjure all plants and metals not to harm Balder; but she omits the bud of an oak tree and Balder dies from an arrow made from this bud (Davidson, 2006: 78-9). In Greek mythology, the water god, Poseidon makes Caeneus invulnerable (Dixon-Kennedy, 2011: 302) .Ayas becomes invulnerable by the skin of a lion that Heracles wrapped around him as a child (Khaleghi, 1987: 200). In Indian mythology, Duryodhana is invulnerable to his mother's gaze (Mahabharat, 1979: 2/501); but in cases like Esfandiyar, Rustam, and Arjuna, the reason for invulnerability is not clear.

1. Investigation of invulnerability in shamanic rites

One of the frequent themes in shamanic rites is swallowing a novice by a large monster. The symbol of rebirth is seen in shamanic beliefs around the world and one of the main symbols of rebirth is being swallowed by a monster at puberty (Eliade, 2008: 142). This pattern symbolizes death and rebirth (Eliade, 2003: 213). Swallowed by a monster is a symbol of entering the dark world of the dead, learning secrets from the spirits of the ancestors, and then emerging alive. (Eliade, 2003: 215). Landing in the world of the dead with a living body is one of the features of the heroic and epic initiation rites and is done with the goal of achieving immortality (Eliade, 2013: 136).

2. Esfandiyar and Rustam

Narratives about the cause of Esfandiyar's invulnerability can be seen in Iranian books. In a narrative, Zarathustra pours holy water on Esfandiyar and makes him invulnerable (Anjavi, 1980: 2/7). In another narration, Zarathustra gives the pomegranate she brought from heaven to Esfandiyar and Esfandyiar becomes invulnerable by eating it (Amoozegar & Taffazoli, 2010: 161). Minovi considers these narrations to be fabrications and guesses that Esfandiyar in the story of Haft Khan becomes invulnerable because she goes into the dragon's mouth and is immersed in the dragon's blood (Minovy, 1975: 80). Haft Khan is Esfandiyar's initiation and for this reason, it is related to shamanic rites. Esfandiyar fights with the dragon in Haft Khan with a box she made herself. The dragon swallows her, the warrior tears the dragon from within and kills her. The pattern of being swallowed by a dragon can be seen in this narrative, and it symbolizes the hero's journey to the dark world of the dead, where she learns from her ancestors and returns victorious. This story is both the rite of the hero's initiation and makes him invulnerable
Another invulnerable example in Shahnameh, is Rustam's special armor, "‌‌Babr e Bayan". After the epics become logical, armor becomes invulnerable instead of the hero (Khaleghi, 1987: 211). If we accept that Rustam is invulnerable, he probably acquired this feature in her rite of initiation, like Esfandiyar. Babr e Bayan armor is the skin of a dragon of the same name that Rustam kills in his first heroism. Rustam kills this dragon in the style of Esfandiyar. The warrior goes into the dragon's mouth with the help of a box she made herself and tears him from the inside (Haft Manzumah-yi Hamasi, 2015: 266). So this story is also a symbol of the hero going to the dark world of the dead and the hero returns from there after learning the secrets from his ancestors while he is invulnerable.

3. Arjuna

In Mahabharat, the story of Arjuna's invulnerable armor is very similar to this pattern. After the Pandus and Kauravs families disagree over the government, the Pandus gets ready for war. Arjuna goes to his father, Indra with the help of a shaman to learn war and get weapons. One of the weapons that Arjuna takes from his father is invulnerable armor (Mahabharat, 1979: 1/287-8). Her separation from her family marks the beginning of the rite of initiation. He also learns the techniques of war from his father and eventually returns with invulnerable armor. This narrative, like killing a dragon, symbolizes the hero going to his ancestors, learning from them, and returning to the world of the living while becamimg invulnerable.
 

Conclusion

Esfandiyar's invulnerability is probably due to the events of Haft Khan's story, in which he tears a dragon from inside. This story is a sign of his going to the underworld to his ancestors and returning from there, which in the shamanic rites can cause immortality and invulnerability. The story of Rustam's invulnerable armor and the way he obtained it follows the same pattern. But in Mahabharat, the principle of myth remains and we are not confronted with symbols: With the help of a shaman, Arjuna goes to another world to his father and returns from there with invulnerable armor after learning the secrets from him.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: invulnerability
  • Shahnameh
  • Mahabharat
  • Shamnism
  • Esfandiyar
کتابنامه
ـ آموزگار، ژاله. (1380). تاریخ اساطیری ایران تهران: سمت.
ـ آموزگار، ژاله و تفضلی، احمد. (1389). اسطورة زندگی زرتشت. تهران: چشمه.
ـ آیدنلو، سجاد. (1379). «اسفندیار و رویین‌تنی او در شاهنامه». مجلة شعر، شمارة 28، صص 42-‌47.
ـ آیدنلو، سجاد. (1399). راز رویین تنی اسفندیار. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار.
ـ اسلامی‌ندوشن، محمدعلی. (1351). «اسفندیار و راز رویین‌تنی». مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، شمارة 80، صص 43-‌62.
ـ الیاده، میرچا. (1382). اسطوره، رویا، راز. ترجمة رویا منجم. تهران: علم.
ـ الیاده، میرچا . (1387). مقدّس و نامقدّس. ترجمة نصرالله زنگویی. تهران: سروش.
ـ الیاده، میرچا . (1388). شمنسیم. ترجمة محمد کاظم مهاجری. تهران: ادیان.
ـ الیاده، میرچا . (1390). اسطورة بازگشت جاودانه، ترجمة بهمن سرکاراتی. تهران: طهوری.
ـ الیاده، میرچا. (1392). آیین‌ها و نماد‌های تشرّف. ترجمة مانی صالحی علامه. تهران: نیلوفر.
ـ الیاده، میرچا. (1397). خدای ناپدیدشونده. ترجمة مانی صالحی علامه. تهران: نیلوفر.
ـ امیدسالار، محمود. (۱۳۶۱). «راز رویین‌تنی اسفندیار». ایران نامک، شمارة 2، صص 254-‌281.
ـ امیدسالار، محمود. (1377). «اسفندیار و آشیل». ایران‌شناسی، شمارة 40، صص 734-‌744.
ـ امیدسالار، محمود. (1381). جستارهای شاهنامه‌شناسی و مباحث ادبی. تهران: بنیاد ایرج افشار.
ـ امیرقاسمی، مینو. (1368). «اسفندیار و آشیل، دو همزاد اسطوره‌ای». جستارهای نوین ادبی، شماره‌های 86 و 87، صص 433-‌448.
ـ انجوی‌شیرازی، ابوالقاسم. (1369). فردوسی‌نامه. تهران: علمی.
ـ ایونس، ورونیکا. (1381). اساطیر هند. ترجمة باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
ـ باقری، مهری. (1365)، «ببر بیان»، آینده، سال دوازدهم، شماره‌های 1 تا 3، صص 6-‌24.
ـ امیدسالار، محمود. (1395). اسفندیار نامه. تهران: طهوری.
ـ برزگر خالقی، محمد رضا و کوپا، فاطمه و همکاران. (1390). «سیمای زن و عشق در شاه‌کارهای حماسی دده‌قورقود و ایلیاد و اودیسه». ادبیات تطبیقی، شمارة ۵، صص 25₋44.
ـ بهرام پژدو، زرتشت. (1338). زراتشت‌نامه. به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: طهوری.
ـ پرتو، بابک. (1393). اسطوره و آیین. تهران: کتابدار.
ـ پین‌سنت، جان. (1387). اساطیر یونان. ترجمة باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
ـ خالقی‌مطلق، جلال. (1366). «ببر بیان(رویین‌تنی و گونه‌های آن)». ایران‌نامه، شمارة 22، صص200-‌227.
ـ خطیبی، ابوالفضل. (1379). «اسفندیار در برزخ». مجموعه مقالات علوم انسانی، دفتر اول، صص ۷۷-‌104.
ـ خوارزمی، حمیدرضا. (1399). «تحلیلی اسطوره‌ای از دلیل غلبة بیژن بر فرود». پژوهش‌نامة ادب حماسی. سال شانزدهم، شمارة 29، صص 156‌₋‌143.
ـ دشتی، مهدی. (1396). «نگاهی دیگر به رویین‌تنی اسفندیار در شاهنامه». متن پژوهی ادبی، شمارة 71، صص7 -‌28.
ـ دهخدا، علی­اکبر.(1373). لغتنامه. زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی. تهران‌: دانشگاه تهران.‌
ـ دیکسون‌کندی، مایک. (1390). دانشنامة اساطیر یونان و روم. ترجمة رقیه بهزادی. تهران: طهوری.
ـ دیویدسون، ه. و. آلیس. (1387). اساطیر اسکاندیناوی. ترجمة باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
ـ رضایی دشت‌ارژنه، محمود. (1393). «درآمدی بر پیوند ببر بیان و کینة سگزی در شاهنامه». پژوهش‌ّهای ادب حماسی. سال اول، شمارة 2، صص 72‌₋‌47.
ـ سگال، رابرت‌آلن. (1394). اسطوره. ترجمة فریده فرنودفر. تهران: بصیرت.
ـ شاپورشهبازی، علیرضا. (1366). «ببر بیان». آینده. سال سیزدهم، شمارة 1 تا 3، صص 54-58.
ـ شمیسا، سیروس. (1387). انواع ادبی. تهران: میترا.
ـ صالحی، علی و دادور، ابوالقاسم.(1396). «مطالعة تطبیقی رویکرد کهن‌الگویی سه اسطورة رویین‌تن». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، شمارة 47، صص 165-‌196.
₋ طرسوسی، ابوطاهر. (1389). داراب‌نامه. به کوشش ذبیح‌الله صفا. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ فاتحی، اقدس؛ خوشحال، طاهره و محسن ابوالقاسمی. (1391). «مقایسة رویین‌تنی و چشم آسیب‌پذیر اسفندیار در متن‌های فارسی میانه و شاهنامه». جستارهای ادبی، سال چهل و پنجم، شمارة دوم، صص 25-‌59.
ـ فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی‌مطلق، تهران: مرکز دایره‌المعارف اسلامی.
ـ فریزر، جیمرجورج. (1388). شاخة زرین. ترجمة کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
ـ قلی‌زاده، خسرو. (1392). دانشنامة اساطیر جانوران. تهران: کتاب پارسه.
ـ مدرسی، فاطمه و بامدادی، محمد. (1389). «نگاهی بینامتنی به یکی از اساطیر آسیای غربی و تطبیق آن با اسطورة ضحاک در شاهنامه». ادبیات تطبیقی، شمارة 3، صص 355ـ375.
ـ مهابهارت. (1358)، ترجمة میر غیاث‌الدین علی قزوینی. تصحیح محمدرضا جلالی نائینی. تهران: طهوری.
₋ مهدی، عزیز. (2015). «رویین‌تنی در شاهنامه و مهابهارت». نقد و تحقیق. سال اول، شمارة 1، صص 87‌₋‌80.
ـ مینوی، مجتبی. (1354). فردوسی و شعر او. تهران: دهخدا.
ـ وارنر، رکس. (1386). دانشنامة اساطیر جهان. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.
ـ وجدانی، فریده. (1384). «تأملی دیگر در رویین‌تنی اسفندیار». آموزش زبان و ادب فارسی، شمارة 73، صص ۴-‌۹.
ـ ولف، فریتس. (1377). فرهنگ شاهنامة فردوسی. تهران: اساطیر.
ـ هفت‌منظومة‌حماسی. (۱۳۹۴). تصحیح و تحقیق رضا غفوری. تهران: میراث مکتوب.