نگاهی معرفت‌شناختی به شعر فارسی در دیوان شاعران کرد سدة نوزدهم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات کردی و عضو هیئت علمی پژوهشکده کردستان شناسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

چکیده

ادبیات کردی حاوی حجم معتنابهی شعر فارسی است که تا کنون آن‌گونه که درخور، شایسته و بایسته است، مورد بررسی و تحلیل علمی قرار نگرفته است. این پژوهش با دیدی تحلیلی-توصیفی مبتنی بر اسناد کتابخانه‌ای برآن‌است که اشعار فارسی شاعران کرد سدة نوزدهم را با نگاهی شناخت‌گرانه، از حیث دسته‌بندی سبک-شناختی، نوع‌شناختی، درونمایه‌ای به بستر بررسی و تحلیل علمی بکشاند و به واکاوی و بازخوانی آن بپردازد. بدان قصد که در خلال این بررسی، ویژگی‌های زبانی-ادبی، چارچوب جغرافیایی-سبک‌شناختی و قوالب آن را بازشناسد. برای اینکه به نتیجة عینی دست‌یابیم جامعة آماری پژوهش را به شاعران پرآوازة سدة نوزدهم ادبیات کردی، از جمله نالی، سالم، کردی، حاجی قادر کویی، وفایی، شیخ رضا طالبانی، محوی، حریق و ادب محدود کردیم. پی‌آیة پژوهش حاکی از آن است که شعر فارسی نهفته در دل ادبیات کردی، سوای قابل توجه بودن حجم و مقدار آن، از حیث سبک بیشترین پیوند را با سبک عراقی و در مواردی با سبک هندی دارد. زبان شعری در آن تا حدی تحت تأثیر زبان مادری شاعران بوده است. خلاقیّت‌ها و تصاویر فنّی عمومی و نیز مرتبط با محیط و فرهنگ کردی در آن مشهود است و اینکه انگیزه و سرمنشأ سرایش شعر به فارسی در ادبیات کردی از یک سو در نتیجة تسلط و اشتیاق شاعران کرد به زبان و ادبیات فارسی، و از دیگر سوی برآیند عینی تأثیر گستردة شاعران نامداری چون حافظ، سعدی، مولانا و کلیم همدانی بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Epistemological Look at Persian Poetry in the Courts of Kurdish Poets in the Nineteenth Century

نویسنده [English]

  • Yadollah Pashabadi
Assistant Professor of Kurdish Language and Literature and a faculty member of Kurdistan Studies Institute, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran
چکیده [English]

1. Introduction
Classical Kurdish literature contains a huge volume of Persian texts. A part of these texts is created in Baban literary school, which has been in continuous contact with Iran. (Ahmadi, 1395: 310) Some Kurdish poets, such as Salem and Mustafa Beig Kurdi, traveled to Tehran and were directly acquainted with the poets of that country, and, occasionally, engaged in capping verses.  Even a poet like Kurdi became a member of the Iranian Writers Association. (Ahmadi, 1395: 441) There are also anecdotes about his capping verses with Qaani. (Sajjadi, 1395: 323) To gain a scientific insight into the Persian poetry, embedded in Kurdish literature, it is essential to conduct a comprehensive literary-scientific study.
The present research, with an analytical-descriptive perspective, intends to analyze the Persian poems of Kurdish poets from a cognitive point of view in terms of classification, type, stylistics, and theme. This is to identify linguistic-literary features, geographical-stylistic framework, and their forms during this study.
 

Methodology

In order to achieve an objective result, we limited the statistical population of the research to the poets of the nineteenth century, including Nali, Salem, Kurdi, Haji Qader Kooi, Vafaee, Sheikh Reza Talabani, Mahvi, Harigh, and Adab. We seek to provide and answer to the following questions:

What place Kurdish poets had in composing Persian poetry?
How has their connection been with Persian literature?
In which style and field of Persian literature does their Persian poetry fit?

 

Discussion

By using phrases that have Kurdish equivalents, and occasionally appropriating Persian poetry or composing bilingual poems, Kurdish poets on the one hand have presented their level of familiarity and command of Persian language and literature, and, on the other hand, they have shown their interest and enthusiasm for it.  

Statistical review

Statistical studies show that a number of Kurdish poets have written Persian poetry in different proportions. Excerpts from these poems are listed as follows:

Mustafa Beig Kordi: 18 out of a total 143
Abdul Rahman Salem: 24 out of a total 406
Nali: 5 out of a total 146
Haji Qader Kooi: 14 out of a total 136
Sheikh Reza Talabani: 4 out of a total 207
Mahwi 102 out of a total 302
Wafa’i: 88 out of a total 220
Nari: 5 out of a total 81
Mesbah al-Diwan Adab: 7 out of a total 140 poems

In total, it should be said that ten percent of the volume of Kurdish Divan in this period is Persian poetry.

Poetry themes

From a thematic perspective, these poems are categorized in the framework of classical structures of the Persian poetry; in other words, the most important of these structures are lyric, ode, praise, satire, description (nature/spring), romantic-mystical mystery, and Sufism.

Stylistic classification

Following an examination of such poems based on the characteristics of the styles, the results of the research show that a majority of them are categorized in the framework of the Iraqi style, and, to a small extent, in the domain of the Indian style.

Poetry genres

Different types of poetry can be found in the poetry of Kurdish poets: ghazal, ode, qat’e, mathnawi, tarkibband, tarji'band, quatrain, single couplets, mukhammas, musammat, etc. In this respect, there are similarities and correspondences with Persian poetry. (Ahmadi, 1395: 48)

Other features of Persian poetry in Kurdish literature

Since these poets are multilingual, it is obvious that similar thoughts have penetrated into their Persian and Kurdish poetry. In expressing their concepts, the Kurdish poets have sometimes acted as if they have embarked on the approach of translating words, or it seems that the tone of their words is dominated by their mother tongue.
In the Persian poetry of the Kurdish poets, we sometimes encounter colloquial expressions. For example, in poetic language, elements of slang are evident. Sometimes proverbs, famous sayings, and Kurdish epigrams have penetrated into the Persian poetry. The influence of religious literature, Quranic texts, and hadith on the poetry of Kurdish poets (both Kurdish and Persian), is obvious and frequent. (Mohamdi & Gaffari, 1395: 154-155) Famous poets of Persian literature have always cast a subtle shadow over Kurdish literature, which is reflected in various forms in Kurdish poetry as well as the Persian poetry of Kurdish poets.
 

Conclusion

Persian poetry of Kurdish poets, from a stylistics perspective, is in the field of Iraqi style. Therefore, the Iraqi style of Persian poetry should be extended beyond the current borders to wherever the Kurds live. Some signs and convergences with the Indian style are evident in these poems. The most salient features of the Persian poetry of the Kurdish poets include:

Using Kurdish tone and interpretations
Translating Kurdish proverbs into Persian
Prevalence of slang
Obvious influence of famous Iranian poets such as Hafez, Sa’di, and Rumi
Influence of Kurdish poets
Thematic commonalities in their Kurdish and Persian poetry

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian poetry
  • Kurdish poetry
  • Kurdish literature
  • Kurd Persian Composer
کتابنامه
الف. منابع فارسی
- احمدی، جمال. (1395). تاریخ ادبیات کردی از آغاز تا جنگ جهانی اول. چاپ اول. سقز: گوتار.
- احمدی، سعید. (1394). تجلی اشعار حافظ در ادبیات کردی: تضمین شاعران کرد از شعر حافظ. تهران: سخنوران.
- امجدی، محی­الدین. (1386). بررسی و تحلیل آثار شاعران کرد پارسی­گوی. پایان­نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
- برزگر خالقی، محمدرضا. (1388). «عاشقانه­های کردی». فصلنامة علمی­پژوهشی کاوش‌نامه، سال دهم، شمارة 18، صص 201-223.
- پارسا، سیداحمد. (1388). تأثیرپذیری شاعران کرد ایران و عراق از حافظ شیرازی. تهران: بی­جا.
- جوانرودی، مصطفی؛ یاراحمدی، طارق. (1394). «تأثیرپذیری محوی کرد از اشعار فارسی و عربی سعدی شیرازی». مجموعه مقالات هشتمین همایش پژوهش­های زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 28 و 29 بهمن 94.
- رحیمیان، آرام؛ طاهری، قدرت الله. (1399). «بررسی تحلیلی و تطبیقی بازگشت ادبی ایران و مکتب نئوکلاسیسک اروپا». نشریة ادبیات تطبیقی، سال دوازدهم، شمارة بیست و سوم، پاییز و زمستان 99، صص 185-208.
- ریاحی، محمدامین. (1369). زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی. چاپ اول. تهران: پارژنگ.
- سجادی، سیدعدنان. (1391). مقایسة زیباشناختی اشعار کردی و فارسی محوی. پایان­نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه بیرجند.
- شمس، اسماعیل. (1397). «تأثیر حافظ در ادبیات کردی». مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. از طریق نشانی:
- شمیسا، سیروس. (1386). انواع ادبی. ویرایش چهارم. تهران: میترا.
- شمیسا، سیروس. (1393). کلیات سبک­شناسی. چاپ چهارم. ویراست دوم. تهران: میترا.
- شیخ­احمدی، سیداسعد. (1373). بررسی، نقد و پژوهش در آثار پارسی شاعران کُرد عراق. پایان­نامة کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

- شیخ­احمدی، سیداسعد. (1390). «زبان و ادب فارسی و جایگاه آن در شعر شاعران کرد عراق». مجموعه مقالات سومین گردهمایی سراسری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران.

- شیخ­احمدی، سیداسعد. (1394). «تطبیق ادبیات کردی با ادبیات فارسی در زمینة عروض و وزن شعر». پژوهشنامه ادبیات کردی، سال اول، شمارة 1، پاییز 94، صص 1-14.
- علوی­زاده، فرزانه سادات. (1400). «مطالعات میان­رشته­ای ادبیات تطبیقی، رویکردهای روش­شناسی آن و بحران هویت ادبیات تطبیقی». نشریة ادبیات تطبیقی، سال سیزدهم، شمارة بیست و پنجم، پاییز و زمستان 1400، صص179-207.
- غلامرضایی، محمد. (1387). سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو. چاپ سوم. تهران: جامی.
- محجوب، محمدجعفر. (بی.تا). سبک خراسانی در شعر فارسی. تهران: فردوسی.
 - محمدی، اشرف؛ غفاری، نظام. (1395). تجلی آیات و روایات در ادبیات کردی (شیوه­ها و شواهد) چاپ اول. سنندج: کردستان.
- یاسمی، رشید. (بی.تا.). کُرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او. تهران: مجمع ناشر کتاب.
ب. منابع کردی
- ئەدەب، عەبدوڵڵا بەگ میسباحودیوان. (٢٠٠٥). دیوان. کۆکردنەوه، بەراورد، ساغکردنەوەی محەمەد حەمەباقی. چاپی یەکەم. هەولێر: ئاراس.
- تاڵەبانی، شێخ ڕەزا. (١٣٩٢). دیوان. کۆکردنەوه و ساغ­کردنەوەی شێخ محەمەدی خاڵ و ئومێد ئاشنا. [بێ ناونیشانی چاپ].
- حەریق، مەلاساڵح. (١٣٦٩). دیوان. کۆکردنەوەی سەید نەجمەدینی ئەنیسی. سەقز: بڵاوکەرەوەی محەمەدی.
- حەریق، مەلاساڵح. (١٣٩٩). دیوان. ساغکردنەوە و پێداچوونەوەی جەعفەر قەهرەمانی و محەمەد ئیسمائیل­نەژاد. چاپی یەکەم. سنه: زانستگای کوردستان.
- سالم، عەبدولڕەحمان بەگ. (١٣٩٦). دیوان. ڕێککردن و لێکدانەوەی ئیسماعیل کەسنەزانی. چاپی یەکەم. سنه: ئاڵای ڕووناکی.
- سەجادی، عەلائەدین. (١٣٩٥). مێژووی ئەدەبی کوردی. چاپی دووەم. سنه: کوردستان.
- شێخ وەسانی، فەقێ. (٢٠١٥). خۆشناو و دۆ و دۆشاو. چاپی یەکەم. هەولێر: ئاوێر.
- کوردی، مستەفا بەگ. (٢٠١٠). دیوان. ٢بەرگ. لێکدانەوەی محەمەد مستەفا "حەمەبۆر". چاپی یەکەم. هەولێر: ئاراس.
- کۆیی، حاجی قادر. (١٣٩٠). دیوان. لێکۆڵینەوه و لێکدانەوەی سەردار حەمید میران و کەریم مستەفا شارەزا. سنه: کوردستان.
- مەحوی، مەلامەحمەد کوڕی مەلا عوسمانی بالخی. (١٣٨٧). دیوان. لێکدانەوە و لێکۆڵینەوەی مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس و محەمەدی مەلا کەریم. چاپی پێنجەم. سنه: کوردستان.
- نالی، مەلا خدری ئەحمەدی شاوەیسی میکایەڵی. (١٣٩٢). دیوان. لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس و فاتیح عەبدولکەریم. چاپی نۆهەم. سنه: کوردستان.