مطالعۀ فراتحلیلی-تطبیقی «سلوک» در ادبیات ایران و جهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکده زبان‌های خارجی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

مطالعات فراتحلیلی نتیجۀ نهایی یافته‌های پژوهش‌هایی با بن‌مایه‌های مشترک را مستخرج و در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد. رویکرد فراتحلیلی در حوزۀ ادبیات تطبیقی نیز نقشۀ راهی برای مطالعات آتی محققان فراهم می‌کند. در جستار حاضر، بیش از چهل و سه مقاله با بن‌مایۀ مشترک «سلوک» مطالعه و تلاش شد از یافته‌های آنها در ایجاد شبکه‌ای منسجم از پیکره‌های تطبیق‌پذیر استفاده گردد تا از این رهگذر دریچه‌ای نوین از مطالعات تطبیقی پیش روی پژوهشگران آتی گشوده شود. علی‌رغم اهمیت این نوع از مطالعات، تا جایی که نگارنده مطلع است، تاکنون هیچ‌یک از پژوهشگران داخل و خارج در حوزه ادبیات تطبیقی، رویکرد فراتحلیلی اتخاذ نکرده، و دست‌کم، در حوزۀ سلوک، هیچ مطالعۀ فراتطبیقی تا به این لحظه منتشر نشده است. از این رو، پژوهش حاضر در حوزۀ ادبیات تطبیقی کاملاً بدیع است. پیکره‌های مورد بررسی شامل ارداویراف‌نامه، کمدی‌الهی دانته، سیرالعباد الی‌المعاد، منطق‌الطّیر عطار نیشابوری، خمسۀ حکیم نظامی، جاناتان مرغ‌ دریایی و ماهی‌سیاه کوچولو و برخی دیگر از آثار تطبیق‌پذیر است. پس از معرفی آثار فوق و مجموعه آثار قابل تطبیق با هریک، در نهایت، زمینه‌های تطبیق‌پذیر و آثار بکری که هنوز توسط محققان مورد مطالعه تطبیقی قرار نگرفته-اند، معرفی شده است. طبق یافته‌های تحقیق، دسترسی به ترجمۀ آثار دیگر ملل، اقتباس ضمنی، الهام از کُتب مقدّس، پیش‌زمینۀ مشترک مذهبی و عرفانی آثار سلوک-محور، و وجود دغدغه‌های مشترک در ترسیم مسیر سلوک، تطبیق‌پذیری آثار مطالعه شده در پژوهش حاضر را رقم زده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Meta-Analytical Comparative Study of ‘Mystical Journey’ in the Persian and the World’s Literature

نویسنده [English]

  • Mahmoud Afrouz
Assistant Professor of English Language and Literature; Department of English Language and Literature, University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

 

Introduction

Meta-analytical approaches can provide researchers with the overall results of studies which share the same themes. Adopting such an approach in the field of comparative literature can inform and set directions for future research. In the present paper, more than forty-three articles with the shared theme of ‘mystical journey’ were studied and their findings were employed to create an interconnected network of comparative corpuses. This paper mainly aims at providing comparative researchers with new avenues of research in order to come to a more comprehensive conception of the mystical journey. Despite the significance of carrying out such studies, no one, as far as the researcher knows, has adopted a Meta-analytical approach in the field of comparative literature, especially on the issue of ‘mystical journey’. Therefore, the current study is quite novel and no previous study has dealt with the mentioned subject. The corpuses include Ardaviraf-nameh, the Devine Comedy (by Dante), Seirolebad Elalma’ad (by Sana’i), Mantiq ut-tayr (or ‘Conference of the Birds’ by Attar Neyshaburi), Jonathan Livingston Seagull (by Bach), the Little Black Fish (by Behrangi), and some other comparable works. After introducing the abovementioned works and the related comparable ones, finally, the novel and potentially comparable corpuses never worked on yet are introduced to the prospective researchers.

Methodology

The present study is a descriptive one conducted on the basis of library research. The main approach of the current study is meta-analytical. In such studies, after the extraction of the overall results of the studies with the same theme, a meta-analytical content is provided for researchers. In fact, it deeply informs and sets directions for prospective researchers in the field of comparative literature.
To carry out the research, more than one hundred and twenty-two handpicked books and articles were studied, and some parts of them, the analytical-descriptive data and the major findings of forty-three articles were directly adopted to be employed in the analytical formulation of the discussion sub-section of the current study.
 

Discussion

In the first sub-section, Ardaviraf-nameh, the Divine Comedy, Seirolebad Elalma’ad and the comparable works were presented. In the next sub-section, Mantiq ut-tayr and other analogous works were analyzed. Finally, Jonathan Livingston Seagull, the Little Black Fish and other comparable works were analytically explored.
 
3.1. Ardaviraf-nameh and the comparable works
Sadrzadeh (2002) in her article has comparatively analyzed four mystical journeys, namely Ardavirafnameh, the Divine Comedy, Royaye Sadeghe, and Resaleye Amorzesh. She has concluded that the common theme produced by the authors of the four works had been affected by the society wherein they lived.
Ujaq Alizadeh (2007) in a paper entitled ‘the ladder of the mystical journey’ has referred to the study conducted by two great researchers who had evidently proved the inspiration of Dante in His writing of the Divine Comedy from Islamic resources, especially Me’rajnameh.
Azar (2008) has proposed two works as the main inspiring resources for Dante: ‘Merjnameh of Prophet Mohammad (PBUH)’ and ‘Ardavirafnameh’.
Mohammadi and Nazri (2008) in their joint article have referred to the similarities and differences between the two works: ‘Ardavirafnameh’ and ‘Resaleye Amorzesh’.
Mentioning the similarities between ‘Ardavirafnameh’ and ‘Resaleye Amorzesh’, Amini Lari and Mirqaderi (2012) pointed out that Khayyâm (in composing his Robaiat), Dante (in writing his Divine Comedy) and Milton (in writing his Paradise Lost) have all been inspired by Resaleye Amorzesh.
Hejazi (2010) is of the opinion that the similarities between the Divine Comedy and Seirolebad Elalma’ad lie in the fact that Dante had been familiar with a translation of Seirolebad Elalma’ad.
Ziaoddini and Farrokhnia (2013) have comparatively studied Resaleye Amorzesh and Seirolebad Elalma’ad and found that both works are on the basis of Islamic-Mystical concepts, especially the Holy Qur’an.
 
3.2. Mantiq ut-tayr and other analogous works
On the basis of what Foruzanfar (1970) has found in his research, Attar, in composing his Mantiq ut-tayr, had been inspired by Avicenna’s Resalato Altayr. 
Noori and Beiranvand (2018) have made a comparison between the stories of birds in Mantiq ut-tayr and Ulysses in Homer's Odyssey and have referred to a lot common themes between the two stories. The researchers did not make any claim that Mantiq ut-tayr was inspired by Ulysses.
Afrouz (2017) in his article has analytically compared the spiritual journey stages in the works of Attar and Schmitt. According to what the researcher has found, the hero in the two stories (i.e., Oscar and the Birds), are comparable. The reason behind such a similarity was found by Afrouz to be the religious background of the two authors.
Salimi Kouchi and Ghassemi Isfahani (2020) have made an intertextual study of Mantiq ut-tayr’s seven stages of love in the man-trunk and his traveler by Andrée Chéd. The researchers have found that the themes of the two works are quite analogous.
Mobarak and Hamani (2011) have pointed out that the Holy Qur’an was the main source of inspiration for Attar in his composing of Mantiq ut-tayr. The seven stages of mystical journey by Shikh-San’an in Mantiq ut-tayr is absolutely comparable with that which could be detected in the Surah of Joseph”.
3.3. Jonathan Livingston Seagull, the Little Black Fish and other comparable works
Ghasemzadeh (2016) in his article has mixed the framework presented by Campbell with that of Pearson and Marr to analyze the journey of The Little Black Fish. Likewise, Abdollahzadeh Borzu and Reihani (2019b) have worked on the same corpus nd framework. The researchers’ finding indicated that the stage of ‘the return of the hero’ could not be detected in the Little Black Fish.
According to the study conducted by Asghari, Abidinia and Tolooei Azar (2019) The Little Black Fish has its roots in classical Persian works such as ‘Kelile va Demneh’, ‘Marzbannameh’, and ‘Mantiq ut-tayr’.
Coupa, Hejazi and Ghazanfari Moghaddam (2010) found that Bach’s Jonathan Livingston Seagull is somewhat similar to Mantiq ut-tayr. In the same vein, Mohammadi Badr and Ghazanfari Moghaddam (2012) pointed out that Bach’s work is an indirect adaptation of Attar’s masterpiece.
 

Conclusion

In the present paper, the researcher adopted a meta-analytical approach to study more than forty-three articles which shared the same theme of ‘mystical journey’. The findings could be used in opening up new avenues of comparative studies for prospective researchers.
Findings revealed that the works studied here were comparable due to the following criteria: accessibility to the translated works of other nations, adaptations, direct inspiration from the Sacred Scriptures, common religious background of mystical-journey-oriented works, and common concerns in presenting mystical-journey’s stages.
The corpuses included Ardaviraf-nameh, the Devine Comedy, Seirolebad Elalma’ad, Mantiq ut-tayr, Jonathan Livingston Seagull, the Little Black Fish, and some other comparable works. In the following table, the potentially comparable works which are yet unsearched are presented. It should be noted that the factor of ‘time’ or ‘inspiration’ are overlooked and the symbol ‘~’ refers to ‘the collection of works comparable to that specific work’:
 
 
 
 
 
 




The Work (to be compared)


Potentially Comparable Works


The Work (to be compared)


Potentially Comparable Works




Mantiq ut-tayr


Resalato-teyr; Resalato-toyur; Al-tavahhom; Ardaviraf-nameh; Odyssey; Paradise Lost; Seirolebad Elalma’ad; Enoch’s Dream


Yoga Sutras


Ala Tariqe Eram; the Pilgrim’s Progress; The Man-Trunk and His Traveler; Oscar and the Lady in Pink; The Parliament of Fowls; The Canterbury Tales; Mantiq ut-tayr ~




Ardaviraf-nameh


the Pilgrim’s Progress; Ala Tariqe Eram;  Mantiq ut-tayr ~


The Man-Trunk and His Traveler


Yoga Sutras ~




Resalato-toyur


Ardaviraf-nameh ~


Oscar and the Lady in Pink


Yoga Sutras ~




Resalato-teyr


Ardaviraf-nameh ~


The parliament of Fowls


Yoga Sutras ~




Seirolebad Elalma’ad


Ardaviraf-nameh ~


The Canterbury Tales


Yoga Sutras ~




Al-tavahhom


Ardaviraf-nameh ~


Faust


Siddhartha; Qur’anic Sura “Joseph”




Enoch’s Dream


Ardaviraf-nameh ~


the Little Black Fish


the Little Prince; Mantiq ut-tayr ~




the Devine Comedy


Ardaviraf-nameh ~


Jonathan Livingston Seagull


The Fish Jumped over the Dragon Gate; Mantiq ut-tayr ~




the Pilgrim’s Progress


Ardaviraf-nameh ~


the Little Prince


the Little Black Fish; Jonathan Livingston Seagull ~




Ala Tariqe Eram


Ardaviraf-nameh ~

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comparative literature
  • Meta-analytical approach
  • Persian Literature
  • World’s Literature
  • Mystical journey
کتابنامه
الف.منابع فارسی
- آذر، اسماعیل. (1387). «دانته و تأثیرپذیری او از منابع شرقی». فصلنامۀ ادبیات تطبیقی. دورۀ دوم، شمارۀ 6، صص 11-34.
- آلیگیری، دانته. (1378). کمدی الهی (برزخ و بهشت). ترجمه، مقدمه، شـرح و حـواشی شـجاع الدّین شفا. تهران: امیــرکبیر.
- آلیگیری، دانته. (1378). کمدی الهی (دوزخ). ترجمه فریده مهدوی دامغانی. تهران: تیر
- امینی­لاری، لیلا؛ میرقادری، فضل­الله. (1388). «بررسی تطبیقی افکار و عقاید ابوالعلاء و خیام». بوستان ادب. دورۀ اول، شمارۀ 1، صص 15-33.
-ابراهیمی، حسن؛ کسرایی­فر، مرضیه. (1388). «بررسی نمادگرایی در سیرالعباد الی المعاد سنایی و ارداویراف­نامه». مجلۀ ادیان و عرفان. دورۀ چهل و یکم، شمارۀ 1، صص 141-161.
-اصغری، علی؛ عبیدی­نیا، محمدامیر؛ طلوعی­آذر، عبدالله. (1398). «تبارشناسی ماهی سیاه کوچولو در متون نثر فنی داستانی و تحلیل نمادهای آن». متن پژوهی ادبی. دورۀ بیست و سوم، شمارۀ 80، صص 175-202.
- افروز، محمود. (1396). «بررسی تطبیقی مراحل سفر معنوی در آثار عطار و امانوئل­اشمیت». پژوهش­های ادبیات تطبیقی. دورۀ پنجم، شمارۀ 1، صص 1-14.
- اکبری­بیرق، حسن؛ بابایی، الیاس. (1388). «صراط‌های آسمان؛ مطالعه تطبیقی دو اثر عرفانی سیر العباد الی المعاد سنایی و کمدی الهی دانته»، مطالعات ادبیات تطبیقی. دورۀ سوم، شمارۀ 10، صص 71-100.
- اوجاق علیزاده، شهین. (1386). «نردبان سلوک». پژوهش­نامۀ فرهنگ و ادب. دورۀ سوم، شمارۀ 5، صص 79-116.
- بصیری، محمّدصادق؛ ابراهیمی فرد، نعیمه. (1393). «بررسی روشمند ترجمۀ ابوالمعالی نصرالله منشی از کلیله و دمنه». نشریه ادبیات تطبیقی. دورۀ پنجم، شمارۀ 10، صص 1-32.
- بصیری، محمّدصادق؛ ابراهیمی فرد، نعیمه. (1394). «بررسی سیر ترجمۀ عربی به فارسی از آغاز تا قرن ششم». نشریه ادبیات تطبیقی. دورۀ هفتم، شمارۀ 12، صص 25-52.
- بهرنگی، صمد. (1347). ماهی­سیاه کوچولو. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
- بهمنی، کبری؛ صلاحی­مقدم، سهیلا. (1396). «مقایسۀ ارداویراف­نامه و التوهم حارث محاسبی». پژوهش­های ادبیات تطبیقی. دورۀ پنجم، شمارۀ 2، صص 23-47.
- بیانی، احمد. (1379). «تحلیل تطبیقی قصۀ ماهی سیاه کوچولو». در: یادمان صمد بهرنگی. به همت علی­اشرف درویشیان (صص 127-120). تهران: کتاب و فرهنگ.
- بیگ­زاده، خلیل؛ زندی­طلب، احسان. (1396). «تحلیل سفر روحانی ویراف در ارداویراف‌نامه بر اساس الگوی کمبل». جستارهای نوین ادبی. دورۀ پنجاهم، شمارۀ 96، صص 55-76.
- تقوی، محمد. (1389). «از کعبه تا روم (بررسی تطبیقی داستان شیخ صنعان و فاوستِ گوته)». پژوهش­های زبان و ادبیات فارسی. دورۀ اول، شمارۀ 2، صص 1-28.
- تمیم­داری، احمد؛ دولت آبادی، شیوا؛ عبادتی، شهناز. (1398). «بررسی تطبیقی داستان جاناتان مرغ دریایی و داستان مرغان در منطق­الطیر بر مبنای نظریۀ گلسر». متن­پژوهی ادبی. دورۀ بیست و سوم، شمارۀ 81، صص 7-38.
- جعفری، طیبه. (1390). «تحلیل عناصر نمادین و کهن‌الگویی در معراج‌نامه‌های نظامی». ادب پژوهی. دورۀ پنجم، شمارۀ 16، صص 123-145.
- حجازی، بهجت­السادات. (1389). «الگوبرداری یا خلاقیت در بازآفرینی کمدی­الهی». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی. دورۀ ششم، شمارۀ 20، صص 9-43.
- حجازی، بهجت­السادات؛ حجازی، علیرضا. (1393). «تحلیلی بینامتنی بر داستان شیخ صنعان با نظری به داستان حضرت موسی و خضر (علیهما السلام)». پژوهش­های ادبی-قرآنی. دورۀ دوم، شمارۀ 4، صص 134-160.
- حکمت، شاهرخ؛ پریزاد، مریم. (1394). «نقد تطبیقی منطق­الطیر اثر عطار و داستان­های کانتربری اثر چوسر». مطالعات ادبیات تطبیقی. دورۀ نهم، شمارۀ 35، صص 45-62.
- حیدری، علی؛ احمدی­تبار، حبیب الله. (1393). «مقایسه تطبیقی سفرنامه­های تخیّلی ارداویراف­نامه و «ار» افلاطون». نشریه ادبیات تطبیقی. دورۀ ششم، شمارۀ 11، صص 119-139
- دهقان، علی؛ خلیل، حدیدی؛ زارعی، رقیه. (1392). «نمادپردازی معراج در خسرو و شیرین نظامی بر اساس نظریه کهن‌الگوی یونگ». زبان و ادب فارسی. دورۀ شصت و ششم، شمارۀ 227، صص 45-70.
- ریحانی، محمد؛ عبداله­زاده­برزو، راحله. (1396). «عناصر کهن­الگویی در داستان ماهان از هفت­پیکر نظامی بر اساس نظریۀ تک­اسطورۀ کمپبل». زبان و ادبیات فارسی. دورۀ بیست و پنجم، شمارۀ 82، صص 155-174.
- ریحانی، محمد؛ عبداله­زاده­برزو، راحله. (1397). «عناصر کهن­الگویی سفر قهرمان در داستان گنبد اولِ هفت­پیکر». پژوهش­های نقد ادبی و سبک­شناسی. دورۀ نهم، شمارۀ 34، صص 91-114.
- سلیمی­کوچی، ابراهیم، و قاسمی­اصفهانی، نیکو. (1398). «بررسی بینامتنی هفت وادی عشق منطق­الطیر عطار در مردنیم­تنه و مسافرش از آندره­ژید». پژوهش ادبیات معاصر جهان. دورۀ بیست و چهارم، شمارۀ 2، صص 411-431
- سیفی، محسن؛ لطفی­مفردنیاسری، فاطمه. (1391). «جستاری تطبیقی در مراحل سفر عرفانی عطّار نیشابوری در منطق­الطّیر و نسیب عریضه در علی­طریق­إرم». کاوش­نامۀ ادبیاّت تطبیقی. دورۀ دوم، شمارۀ 7، صص 97-116.
- صادقی شهپر، علی؛ صادقی شهپر، رضا. (1392). «بررسی تطبیقی مراحل سلوک در منطق‌الطیر عطار و یوگاسوتره‌های پاتنجلی». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. دورۀ نهم، شمارۀ 31، صص 78-104.
- صدرزاده، ماندانا. (1381). «بررسی چهار سفر روحانی و معنوی به دنیای پس از مرگ (ارداویراف­نامه، رؤیای صادقه، رسالۀ­آمرزش، کمدی­الهی)». پژوهش ادبیات معاصر جهان. دورۀ هفتم، شمارۀ 13، صص 37-50.
- ضرغام، ادهم؛ عظیمی، ندا. (1395). «مطالعه تطبیقی شرایط اجتماعی سیاسی تأثیرگذار بر شکل­گیری کمدی­الهی دانته و معراجنامه». پژوهش­های ادبیات تطبیقی. دورۀ چهارم، شمارۀ 3، صص 27-58.
- ضیاءالدّینی، علی؛ فرّخ­نیا، مهین­دخت. (1392). «بررسی تطبیقی سیرالعباد سنایی غزنوی و رسالۀ الغفران ابوالعلاء معرّی از دیدگاه فرجام­شناسی». جستارهای ادبی. شمارۀ 183، صص 31-60.
- عبداله­زاده­برزو، راحله؛ ریحانی، محمد؛ قادری­مقدم، محمد. (1397). «عناصر کهن­الگویی معراج پیامبر در هفت­پیکر نظامی». پژوهش­های نقد ادبی و سبک­شناسی. شمارۀ 32، صص 153-176.
- عبداله­زاده­برزو، راحله؛ ریحانی، محمد. (1398 الف). «نقد تطبیقی سفر قهرمان درون در داستان­های جاناتان مرغ دریایی و شازده کوچولو براساس نظریه پیرسن». مطالعات زبان و ترجمه. دورۀ پنجاه و دوم، شمارۀ 3، صص 75-100.
- عبداله­زاده­برزو، راحله؛ ریحانی، محمد. (1398 ب). «نقد کهن الگویی سفر قهرمان در داستان ماهی سیاه کوچولو بر اساس نظریه کمپبل و پیرسن». مطالعات ادبیات کودک. دورۀ دهم، شمارۀ 1، صص 101-122.
- عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. (1385). منطق‌الطیر. تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. چاپ دوم. تهران: سخن.
- فدوی، صبا. (1396). «منازل عرفانی در رساله­الطیر احمدغزالی». عرفانیات در ادب فارسی. دورۀ هشتم، شمارۀ 31، صص 90-109.
- فروزانفر، بدیع­الزمان. (1340). شرح احوال و نقد آثار شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری. تهران: انجمن آثار ملی.
- قاسم­زاده، سیدعلی. (1395). «کیفیت بیداری قهرمان درون در داستان ماهی­سیاه کوچولو». ادبیات پارسی معاصر. دورۀ ششم، شمارۀ 3، صص 55-75.
- کوپا، فاطمه؛ حجازی، بهجت­السادات؛ غضنفری­مقدم، صالحه. (1389). «از منطق­الطیر عطار تا جاناتان مرغ دریایی ریچارد باخ». جستارهای ادبی. شمارۀ 170، صص 49-70.
- مبارک، وحید؛ هامانی، الهام. (1390). «تحلیل تطبیقی هفت وادی عرفان با سورۀ حضرت یوسف و داستان شیخ­صنعان». فصلنامۀ نقد و ادبیات تطبیقی. دورۀ اول، شمارۀ 3، صص 83-103.
- مبارک، وحید؛ یوسفی، سحر. (1395). «مطالعه تطبیقی مسیر تعالی در دو اثر عرفانی حکمی (رسالۀ الطیر و جاناتان مرغ دریایی)». مطالعات ادبیات تطبیقی. دورۀ دهم، شمارۀ 37، صص 57-78.
- مجاهد، احمد. (1376). مجموعه آثار فارسی احمد غزالی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- محمدی بدر، نرگس؛ غضنفری­مقدم، صالحه. (1391). «اسطوره سیمرغ در آینۀ مرغ بزرگ باخ». ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی. دورۀ هشتم، شمارۀ 27، صص 119-139.
- محمدی، گردآفرین؛ افتخاری، عطاءالله. (1389). «بررسی و مقایسه دو سفر روحانی زرتشتی و یهودی به دنیای پس از مرگ (ارداویراف­نامه و رؤیای خنوخ)». ادبیات تطبیقی جیرفت. دورۀ چهارم، شمارۀ 13، صص 160-172.
- محمدی، گردآفرین؛ نظری، جلیل. (1387). «مقایسه نگاه ارداویراف­نامه و رساله الغفران در دنیای پس از مرگ». نشریه ادبیات تطبیقی. دورۀ دوم، شمارۀ 8، صص 195-211.
- محمدی، هاشم. (1387). «از منظومة فنیکس تا منطق‌الطیر عطار و استرالیا». ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی. دورۀ چهارم، شمارۀ 12، صص 52-63.
- مرندی، محمد؛ احمدیان، ناهید. (1385). «کمدی­الهی و منطق­الطیر: نگاهی به تفاوت­ها و شباهت­ها». پژوهش ادبیات معاصر جهان. دورۀ یازدهم، شمارۀ 33، صص 147-166.
- مشاوری، زهره؛ طغیانی، اسحاق. (1393). «بررسی تطبیقی مفهوم سلوک در رمان سیذارتا و حکایت شیخ­صنعان». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی. دورۀ دهم، شمارۀ 34، صص 161-191.
- مظفری، سولماز. (1398). «سفر قهرمانی کهن­الگویی در ملکوت بهرام صادقی». پژوهش ادبیات معاصر جهان. دورۀ بیست و چهارم، شمارۀ 2، صص 583-610.
- نصراصفهانی، محمدرضا؛ تهمتن، نسرین. (1395). «مقایسه سفر روحانی ادریس (ع) در فرهنگ اسلامی و دانته در کمدی الهی». مطالعات ادبیات تطبیقی، دورۀ دهم، شمارۀ 39، صص 9-26.
- نوحی، نزهت. (1387). «از دنیای چاوسر تا عرفان عطار (نگاهی به مجلس­مرغان و منطق‌الطیر)». فصلنامه تخصصی عرفان. دورۀ چهارم، شمارۀ 15، صص 57-81.
- نوری، علی؛ بیرانوند، یوسف­علی. (1396). «مقایسۀ سرگذشت مرغان در منطق­الطیر عطار و سرگذشت اولیس در اودیسۀ هومر». نشریۀ ادبیات تطبیقی. دورۀ نهم، شمارۀ 17، صص 249-265.
- نیکبخت، عباس؛ موسوی­قومی، صدیقه. (1395). «سفر به ملکوت». مطالعات ادبیات تطبیقی. دورۀ دهم، شمارۀ 37، صص 123-144.
- نیکلسون، رونالدآلین. (1323). «سنایی پیشرو ایرانی دانته». ترجمه عباس اقبال­آشتیانی. مجلۀ یادگار. دورۀ اول، شمارۀ 4، صص 48-57.
- ولی­پور، عبداله؛ همتی، رقیه. (1396). «در جستجوی کمال مطلوب؛ بررسی تطبیقی ماهی سیاه کوچولو نوشتۀ صمد بهرنگی با جاناتان مرغ دریایی، اثر ریچارد باخ». مطالعات ادبیات کودک. دورۀ هشتم، شمارۀ 2، صص 161-178.
ب.منابع لاتین
-Guerin, W., Labor, E., Morgan, L., Reesman, J., & Willingham, J. (2010). A Handbook of Critical Approaches to Literature. Oxford: Oxford University Press.
-Mousavi Razavi, M. S., & Tahmasbi Boveiri, S. (2019). A meta-analytical critique of Antoine Berman’s retranslation hypothesis. Translation Studies Quarterly17(65), 21-36.
-Van Poucke, P. (2017). Aging as a motive for literary retranslation: A survey of case studies on retranslation. Translation and Interpreting Studies, 12(1), 91–115.