بررسی نقش مراکز علمی کردنشین«جزیره» در پیشبرد علوم ادبی و لغوی عصر عباسی (مطالعه موردی دیار ربیعه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیّات عرب، سرپرست پردیس بنت الهدی صدر دانشگاه فرهنگیان استان کردستان

چکیده

بررسی نقش مراکز علمی مناطق کردنشین در پیشبرد علوم لغوی وادبی در حوزة ادبیات تطبیقی مکتب فرانسه می‌گنجد زیرا مراکز علمی یکی از اقوام ایرانی در ادبیات ملتی دیگر تاثیرگذار بوده‌است. در دورة عباسی‌ (656-132هـ.ق) که علوم عربی وادبی بیش از هر دورة دیگری شکوفا شد با در نظر گرفتن مقتضیات وبستر سیاسی ودینی مناسب، نقش مراکز علمی مناطق کردنشین دیار ربیعه «موصل، هکاری، نصیبین، سنجار، رأس العین، اربل و جزیره ابن عمر» که جزء منطقة جزیره می‌باشد، در پیشبرد علوم ادبی ولغوی وشاخه‌های آن چون صرف ونحو، بلاغت ونقد و ...برجسته است. این نوشتار با رویکرد توصیفی- تحلیلی در صدد تبیین نقش سازنده وجایگاه حقیقی این مراکز در اعتلای علوم لغوی وادبی در عصر عباسیان است ویافته‌های آن حاکی از این است این مناطق با پرورش اندیشمندان وادیبانی چون موصلی‌ها، اربلی‌ها و جزری‌ها که با تالیفات ارزندة خود، منشأ تحولات شگرف شدند، در پیشرفت علوم عربی وادبی نقش به سزایی ایفا نمودند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Investigation of the Role of Kurdish Scientific Centers of “Cizre” in the Development of Philological and Literary Sciences during the Abbasid Era (A Case Study of Diar Rabia)

نویسنده [English]

  • Shole Zoheyri
چکیده [English]

Investigating the role of Kurdish scientific centers in the development of philological and literary sciences falls within the field of French school of comparative literature, as the scientific centers of one of the Iranian ethnic groups has been influential in the literature of another nation. In the Abbasid era, when the bloom of Arabic and literary sciences was more remarkable than in any other period, considering the requirements and suitable religious and political context, the role of scientific centers of Kurdish districts of Diar Rabia, namely “Mosul, Hakkari, Nusaybin, Sinjar, Ras al-Ain, Arbil, jazirat Ibn Umar”, which are parts of the Cizre region, is prominent in the development of literary and Philological sciences and their branches, such as morphology, syntax, rhetoric, criticism, and so on. Taking a descriptive-analytical approach, this study aims at demonstrating the effective role and the real position of these centers in the promotion of Arabic and literary sciences in the Abbasid era, and its findings show that these regions by training scientists and litterateurs such as Mosulians, Arbilians and Jazarians who paved the way for remarkable changes and played an effective role in the evolution of Arabic and literary sciences by creating their valuable works.      

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comparative literature
  • Philological and literary sciences
  • Kurds
  • Cizre
  • Diar Rabia
  • Abbasid era

مراجع

1- ابن ‌اثیرجزری، عزالدین. (1987). الکامل فی التاریخ. تحقیق عبدالله قاضی. لبنان: دار الکتب العلمیه.
2- ابن حوقل. (1992). صوره الارض. بیروت: منشورات دار مکتبه الحیاه.
3- ابن خردادبه. (بی­تا). المسالک والممالک. دارصادر. (کتابخانه الکترونیکی)
4- ابن خلکان. (1968). وفیات الاعیان وأنباءابناءالزمان. تحقیق احسان عباس. بیروت: دار صادر.
5- ابن شداد، عزالدین. (1978). الاعلاق الخطیره فی ذکر امراء الشام و الجزیره. تحقیق یحیی عباره. دمشق: وزاره الثقافه و الارشاد القومی.
6- ابن مستوفی ، ابوبرکات. (1980). تاریخ اربل (الجزء الاول). تحقیق سامی بن خماس. عراق: دارالرشید
7- ابن ندیم. (بی­تا). الفهرست. تحقیق رضا تجدد. بی­جا. (کتابخانۀ الکترونیکی)
8- اصطخری. (بی­تا ). المسالک و الممالک. بی­جا. (کتابخانۀ الکترونیکی)
9- اصفهانی. (1959). خریده القصر وجریده العصر: شعراء الشام، (جزء2).  تحقیق شکری فیصل. دمشق: المجمع العلمی العربی.
10- باخرزی. (بی­تا). دمیه القصر. ( کتابخانۀ‌ الکترونیکی)
12- بهرامی‌نیا، امید. (1386). تاریخ کردان منطقه جزیره. تهران: نشر احسان.
13- پاشا، عمرموسی. (1972). الادب فی بلادالشام.  الطبعه الثانیه. دمشق: المکتبه العبّاسیه.
14- پروینی، خلیل. (1391). الادب المقارن «دراسات‌نظریه وتطبیقیه». تهران: ‌سمت.
15- ثعالبی. (1983). یتیمه الدهر فی محاسن اهل العصر. تحقیق محمّد قمیحه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
16- حمیری، عبدالنعیم. (1984). الروض المِعطار فی خبر الاقطار. احسان عباس. الطبعه الثانیه. بیروت: مکتبه لبنان.
17- زِرِکلی، خیرالدین. (2002). الاعلام. الطبعه الخامسه العشر.بیروت: دارالعلم للملایین.
18- روحانی، بابا مردوخ(شیوا). (1364). تاریخ مشاهیر کرد (3جلد). تهران: سروش.
19- شمیسا، سیروس.  (1374). سیر رباعی در شعر فارسی. چاپ دوم. تهران: فردوس.
20- صدیق توفیق، زرار.  (1393). کرد و کردستان. ترجمه: محمّد ابراهیمی محمّدی. سنندج: انتشارات علمی کالج
21- صفدی، صلاح‌الدین. (2000). الوافی بالوفیات. تحقیق: احمد ارناووط وتزکی مصطفی. بیروت: دارالاحیاء التراث ‌العربی.
21- صفی‌زاده، محمّدصدیق (بوره‌که‌یی). (1380). دایره ‌المعارف ‌کردی (فرهنگ ‌اعلام). تهران: پلیکان.
22- عبدالجلیل، ج.م. (1381). تاریخ ادبیّات عرب. ترجمۀ آذرتاش آذرنوش. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
23- عبود، عبده، (1999)، الادب المقارن( مشکلات وآفاق)، دمشق، اتحاد الکتاب العرب.
24- الفاخوری حنا. (بی تا). الجامع فی‌تاریخ الادب‌العربی(الادب القدیم و الجدید) ج2و1. بیروت : دارالجیل.
25-________. (1383). تاریخ ادبیّات زبان عربی. ترجمۀ عبدالمحمّد آیتی. چاپ ششم. تهران: توس.
26- لسانی فشارکی، محمّدعلی. (1367) ابن­اثیر. در دایره المعارف اسلامی ، ج2. صص 708-705.
27- لسترنج. (1377.، جغرافیای‌تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمۀ محمود عرفان. تهران: علمی‌ فرهنگی.
28- مردوخ کردستانی، محمّد. (1351).  تاریخ کرد وکردستان (ج2و1). چاپ سوم. سنندج: غریقی.
29- مقدسی. (1967). أحسن التقاسیم فی معرفه الأقالیم. تحقیق دخویه. لیدن: مکتبه المدبولی.
30- موصلی، صائغ. (1923).  تاریخ الموصل، الجزءالاول. مصر . (کتابخانۀ الکترونیکی)
31- وکیلی، ابومحمّد. (1367) ابن جنی.  در دایره المعارف بزرگ اسلامی ، ج3صص 258-253.
32- یاقوت حموی. (1955). معجم البلدان. بیروت: دار صادر. (کتابخانۀ الکترونیکی)
33- __________. (1993). معجم الادباء. تحقیق احسان عباس. بیروت: دار الغَرب الاسلامی.
- مقاله
پروینی، خلیل. (1389). «نظریۀ ادبیّات تطبیقی اسلامی: گامی مهم در راستای آسیب­زدایی از ادبیّات تطبیقی». انجمن ایرانی زبان وادبیّات عربی. ش14، صص80-55.
نشریه ادبیات تطبیقی
دوره 10، شماره 18
مقالات پیشین
شهریور 1397
صفحه 145-164

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار