بررسی محتوایی و سرچشمه‌های فکری علی صفی در لطائف الطّوائف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه رازی کرمانشاه

2 دانشیار بخش زبان و ادبیات عربی، دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

 مولانا فخرالدّین علی صفی، از نویسندگان قرن دهم هجری و دارای تألیفات متعددی، از جمله کتاب ارزشمند و ماندگار «لطائف الطّوائف» است. این کتاب، مجموعه ­ای از حکایات طنزآمیز مربوط به گروه­ ها و طبقات مختلف اجتماعی است که با آیات قرآن کریم، احادیث پیامبر (ص)، ائمّة اطهار (ع) و ضرب­ المثل­های عربی آراسته شده ­است.  صفی در این کتاب، به­شدت از منابع عربی و فارسی پیش از خود متأثّر شده ­است. در این پژوهش، از مجموع 867 روایت، حکایت و  ضرب­ المثل عربی که در این کتاب به­ کاررفته، منبع 399 مورد را در منابع عربی و منبع 222 مورد را در منابع فارسی پیش از او یافته­ ایم. صفی در کتاب «لطائف الطّوائف»، از منابع عربی چون «ربیع الأبرار»، «تذکرة حمدونیة»، «محاضرات الادبا» بهره برده ­است. او از روش ­هایی، چون دخل و تصرف در حکایات، ذکر حکایت ­های متوالی و ترجمة حکایت ­ها استفاده کرده ­است. همچنین، از منابع فارسی، چون «رسالة دلگشا»، «جوامع الحکایات و لوامع الرّوایات»، «بهارستان» و... به فراوانی استفاده کرده ­است. صفی این حکایت­ ها را به روش­ های مختلفی، چون دخل بی­ کم و کاست مطلب، نقل داستان با اندکی دخل و تصرف و نقل حکایات متوالی در لطائف الطوائف ذکر کرده­ است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Study of Content and Origins of Fakhredin Ali Safi’s Thoughts in “Lata’ef-o-Tava’ef”

نویسندگان [English]

  • hadis Darabi 1
  • Vahid sabzianpour 2
1 PhD Student of Arabic Language and Literature
2 Associate Professor, Razi University of Kermanshah
چکیده [English]

Molana Fakhredin Ali Safi, an author of the 10th century AH, has created many works including the valuable book “Lata’ef-o-Tava’ef”, which is a collection of satirical tales about different social groups and classes, decorated with Quranic verses, hadith from the Prophet Mohammad and the Imams, and Arabic proverbs. This study examined the 867 tales, stories, and proverbs of the book, and found the origin of 399 of them in Arabic sources; 222 cases were traced into Persian sources before them. “Lata’ef-o-Tava’ef” takes advantage of Arabic sources like “Rabi-ol-Abrar”, “Tazkereh Hamdouniyeh”, and “Mohazerat-ol-Odaba”. He uses different methods like zero-alteration, semi-alteration, tale sequence, and translation. He has also used Persian sources such as “Resaleh Delgosha”, “Javame-ol Hekayaat va Lavame-o Revayaat’, “Baharestan”,… . 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fakhredin Ali Safi
  • Lata’ef-o-Tava’ef
  • Arabic sources
  • Persian sources
  • Impression
-کتاب­ها
1- قرآن کریم
2- نهج البلاغه
3- الآبى، أبو سعد. (1424). نثر الدّر. تحقیق: خالد عبد الغنی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
4- ابن المرزبان المحولی، أبی بکر محمد بن خلف. (1420). المروءة. تحقیق: محمد خیر رمضان یوسف. بیروت: دار ابن حزم.
5- ابن عبد ربه، أبو عمر. (1404). العقد الفرید. بیروت: دار الکتب العلمیة.
6- ابن قتیبه الدینوری. أبو محمد عبد الله بن مسلم. «ت: 276»؛ (1418). عیون الأخبار. بیروت: دار الکتب العلمیة.
7- اربلى، على بن عیسى. (1381). کشف الغمة. تهران: إسلامیة.
8- افندی اصفهانی، میرزا عبدالله. (1385). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، جلد 3. ترجمۀ محمدباقر ساعدی. مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی.
9- الثعالبی، ابو منصور. (بی­تا). خاص الخاص. المحقّق: حسن الأمین. بیروت: دار مکتبة الحیاة.
10- الجاحظ، عمربن بحر. (1423). البیان والتبیین. بیروت: دار ومکتبة الهلال.
11- جامی، نور الدین عبدالرحمن. (1371). بهارستان. محقق: اسماعیل حاکمی. مؤسسه اطّلاعات.
12- ­­­­­­______________ . (1373). نفحات الانس فی حضرات القدس. مقدمه و تصحیح: محمود عابدی. تهران: امیر کبیر.
13- الخطیب البغدادی، أبو بکر. (1420). التطفیل وحکایات الطفیلیین وأخبارهم ونوادر کلامهم وأشعارهم. بعنایة: بسام عبد الوهاب الجابی. دار ابن حزم. الجفان والجابی للطباعة والنشر.
 14- خوافی، مجد. (1389). روضه خلد. مقدمه، تصحیح و تعلیق: عباسعلی وفایی. تهران: سخن.
15- خوانساری،‌ میر سید محمد باقر. (1357). روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، جلد 3. ترجمه، مقدمه، اضافات: حاج شیخ محمد باقر ساعدی خراسانی.‌ تهران: کتابفروشی اسلامی.‌
16- الراغب الأصفهانى، أبوالقاسم الحسین بن محمد. (1420). محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء والبلغاء. بیروت: شرکة دار الأرقم بن أبی الأرقم.
17- صفا، ذبیح الله. (1371). تاریخ ادبیّات در ایران، جلد 4. تهران: فردوس.
18- عبید زاکانی. (1999). کلیات عبید زاکانی. به اهتمام محمّدجعفر محجوب. زیر نظر احسان یار شاطر. نیویورک.
19- عنصرالمعالی کی­کاووس. (1366). قابوس­نامه. به اهتمام غلامحسین یوسفی. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
20 عوفی، سدیدالدین محمد. (1387). متن انتقادی جوامع الحکایات و لوامع الروایات، جزء دوم از قسمت اول. با مقابله و تصحیح: امیر بانو مصفا (کریمی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
21- __________ .(1386). متن انتقادی جوامع الحکایات و لوامع الروایات، جزء اول از قسمت دوم. با مقابله و تصحیح: امیر بانو مصفا (کریمی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
22- کزازی، میرجلال­الدین. (1369). مقدمه­ ای بر بدایع ­الافکار فی صنایع­ الاشعار. تهران: نشر مرکز.
23- معینیان، علی اصغر. (2536). مقدمه و تصحیح و حواشی و تعلیقات بر کتاب: رشحات عین الحیات. تهران.
24- نبوی، ابراهیم. (1379). گزیدۀ لطائف الطّوائف. تهران: روزنه.
25- نظامی عروضی، احمد بن عمر. (1388). چهار مقاله. به اهتمام: محمّد معین. تهران: نشر معین.
26- نفیسی، سعید. (1363). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم، جلد 1. تهران: فروغی.
27- یوسفی، غلامحسین. (1386). دیداری با اهل قلم. تهران: علمی.
- مقاله ­ها
1- باقری، بهادر. (1384). «تحلیل محتوای لطائف الطوائف از دریچه عناصر داستانی آن». فصل­نامۀ پژوهش­ های ادبی. شمارۀ 9 و 10، صص 29-   46.
2- .............................. .(1390). «ریخت ­شناسی حکایات لطائف الطوائف». فصل­نامۀ فرهنگستان. سال دوازدهم. شمارۀ 1 (پیاپی 45)، ص: 68.
3- سبزیان­پور، وحید. (1391). «نقدی بر دیدگاه­ های سعدی و جامی در خصوص مقام معلّم». مجموعه مقالات نقد ادبی. تهران: یار دانش. صص: 523ـ 530.
4- سبزیان­پور، وحید دارابی، حدیث. (1392). «اعجاز ادبی قرآن در منابع عربی و فارسی. مطالعۀ موردپژوهانه تأثیر آیات قرآن در گفت­ وگوهای مردم». فصل­نامۀ مطالعات ادبی- قرآنی.  سال اول، شمارۀ اول، 1391، صص 11-45.
- پایان­ نامه
1- چراغی، افسانه. (1388). «شگردهای زبانی لطیفه ­پردازی در لطائف الطّوائف». پایان ­نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور مرکز تهران.